فهم، قابلیتی در انسان است که به وسیله آن حقایق و واقعیت‌ها را به گونه‌ای متوجه می‌شود که آنها را دانسته و ادراکی هر چند به صورت کلی نسبت به آنها پیدا می‌کند. قابلیت فهم با علم و تقوی قوی‌‌تر می‌شود چراکه انسان با علم می‌داند و با پاکی بر اثر تقوی قدرت درک بیشتری پیدا می‌کند. بنابراین فهم، فقط دانستن نیست بلکه نوعی ادراک و احساس نیز هست. پس می‌توان گفت هرچه انسان پاک‌‌تر و توسعه یافته‌‌تر شود قدرت فهم او نسبت به حقایق عالم بیشتر می‌شود.
عزم حالتی است در انسان که او را برای انجام اعمال، محکم و قوی می‌کند. پس لازمه عمل، داشتن عزم است و بدون عزم حرکتی در انسان اتفاق نمی‌افتد. بنابراین کسی که عزم ندارد تغییر و رشدی ندارد. بعضی از بزرگان گفته‌اند عزم جوهره انسانیت و میزان امتیاز انسان است و تفاوت درجه انسان به تفاوت درجات عزم اوست.[1]
انسان، با فهم، حقایق را پذیرفته و با عزم، اقدام به عمل متناسب با آنها می‌کند. بنابراین بدون فهم و عزم، انسان نمی‌تواند وجود خود را از ظلمت‌ها پاک کرده و به نورانیت برسد.
افزایش فهم، عمل و رشد در انسان، حالت دُور و چرخشی صعوی دارند. به این معنی که وقتی انسان متناسب با فهمش عمل کند، وجودش پاک‌‌تر و نورانی‌‌تر می‌شود و زمانی که وجودش پاک‌‌تر شد فهمش زیاد می‌شود. فهم بالا‌تر، باعث عمل بر‌تر شده و نورانیت بیشتری را در او به وجود می‌آورد. به این ترتیب فرد در این دُورِ صعودی به رشد و تعالی می‌رسد.
پانوشت
[1] – کتاب چهل حدیث امام خمینی (ره)، حدیث اول، صفحه 7
