آنچه از احادیث و روایات معلوم می‌شود این است که مرد سرپرست خانواده است و نسبت به آن مسئولیت دارد. رسول خدا (ص) می فرمایند: «مرد سرپرست خانواده است و نسبت به آنها مسئولیت دارد و زن سرپرست خانواده همسر و فرزندش است و نسبت به آنها مسئولیت دارد.»[1]
از مهمترین موضوعاتی که مرد باید نسبت به همسر خود داشته باشد و پایه تمام ارتباطات صحیح میان زن و شوهر می‌باشد محبت است. برای زنان مهربانی و محبت بسیار مهم است و بزرگ‌ترین سرمایه زن محبت همسرش نسبت به اوست.
امام صادق (ع) می‌فرمایند: «شوهر در رابطه با همسر خود از سه چیز بینیاز نیست؛ سازگاری که با آن، سازش، محبت و عشق زن را به خود جلب کند و خوش اخلاقی با او و دلبری از او با آراستن خود برای وی و فراهم آوردن امکانات برای او.»[2] یعنی مرد باید نسبت به همسر خود سازش داشته باشد تا هماهنگی و محبت زن را نسبت به خود به وجود آورد و با خوش اخلاقی و آراستن خود از همسر خود دلبری کرده و امکانات رفاهی او را تا مقداری که می‌تواند تأمین کند.
امام سجاد (ع) می‌فرمایند: «حق زن آن است که بدانی (مرد بداند) خداوند او را باعث آرامش و آسایش و همدم و پرستار تو قرار داده است، همچنین بر هر یک از شما واجب است که خداوند را به خاطر وجود دیگری ستایش کند و بداند که او نعمتی است که خداوند ارزانی داشته و واجب است که با نعمتِ خداوندی رفتار نیک داشته باشد و او را گرامی بدارد و با او سازگاری کند. هر چند حق تو بر زنت بیشتر است و فرمانپذیری از تو در هر چه دوست داری یا نمیپسندی تا آنجا که گناه نباشد بر او لازمتر است، در هر حال او این حق را دارد که از تو مهربانی ببیند و از همدمی تو برخوردار شود و حق دارد که در برآوردن کامی که به ناچار باید برآورده شود آرامش و آسایشش تأمین شود و این حقی بس بزرگ است و لا قوه الا بالله.»[3]
چنانچه میان زن و مرد محبتی برقرار باشد نتیجه آن خوش رفتاری و برخورد مناسب میان آن دو بوده و پایه‌های زندگی مشترک را استوار می‌کند. این موضوع به قدری مهم است که پیامبر خدا (ص) به مردم توصیه می‌کند که «یکدیگر را به رفتار نیک با زنان سفارش کنید.»[4] هرچند در این حدیث توصیه پیامبر به خوش رفتاری نسبت به همه زنان است اما اگر انسان باید نسبت به همه زنان خوش رفتار باشد با شریک زندگی خود باید بیشتر خوش رفتاری کند.
امام علی (ع) می‌فرمایند: «همیشه با همسرت مدارا کن و با او به نیکی همنشینی کن تا زندگی‌ات با صفا شود.»[5] ایشان می‌فرمایند: «سه چیز است که هر که داشته باشد زندگی بر او شیرین نیست کینه، حسد و بد اخلاقی.»[6]
پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: «آگاه باشید که بهترین مردان (افراد) کسانی هستند که دیر به خشم آیند و زود راضی شوند و بد‌ترین مردان (افراد) کسانی هستند که زود به خشم آیند و دیر راضی شوند.»[7]
امام هادی (ع) می‌فرمایند: «بگو مگو، دوستی طولانی را از بین میبَرد و رابطه محکم را به جدایی میکشاند و کمترین اثر بگو مگو این است که هر کدام از دو طرف، میخواهد بر دیگری پیروز شود و همین در پی پیروزی بودن مهمترین عامل قطع رابطه است.»[8]
طبق احادیث و عقل فردی و اجتماعی، مرد و زن نباید به یکدیگر آزار برسانند و برای هم مشکل درست کنند. پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: «بهترین مردان امت من کسانی هستند که نسبت به خانواده خود خشن و متکبر نباشند و بر آنها ترحم داشته و آنها را نوازش کنند و به آنان آزار نرسانند.»[9] ایشان به یکی از زنان درباره حق زن بر شوهرش می‌فرمایند: «حق تو بر شوهرت این است که از آنچه خود می‌خورد به تو غذا دهد و ازآنچه خود می‌پوشد تو را نیز بپوشاند و به روی تو سیلی نزند و فریاد نکشد.»[10]
تا جایی زن و مرد باید رعایت ارتباط خوب با یکدیگر را کنند که امام علی (ع) می‌فرمایند: «به خدا سوگند که هرگز بر فاطمه (س) غضب نکردم و او را به کاری مجبور نساختم تا آنکه خداوند عزّوجل او را به نزد خویش بُرد و او نیز مرا خشمگین نساخت و هرگز برخلاف خواست من عمل نکرد و من هرگاه به او نگاه میکردم غصّهها و اندوههایم برطرف میشد.»[11] اگر الگوی مؤمنین و شیعیان امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) است باید اینگونه با یکدیگر رفتار کنند. به قدری رابطه زن و مرد باید خوب باشد که با دیدن هم غصه‌هایشان برطرف شود و فقط به همدیگر و محبتی که بین آنها است توجه داشته باشند.
در این میان مردانی هستند که از همسر خود خوششان نمی‌آید یا همسر آنها به طور کامل آنطور که می‌خواهند نیست؛ در این مورد خداوند می‌فرماید «وَ عاشِروهُنَّ بِالْمَعْروفِ فَاِنْ کَرِهْتُموهُنَّ فَعَسی اَنْ تَکْرَهوا شَیئا وَ یجْعَلَ اللّهُ فیهِ خَیرا کَثیرا»[12] یعنی «و با زنان به شایستگی رفتار کنید و اگر آنها به جهتی ناخوشایندتان بودند [اظهار نکنید] چه‌بسا چیزی ناپسند شماست حال آنکه خداوند در آن، خیر فراوانی برای شما قرار داده است.» چرا که این دنیا، عالم تربیت شدن انسان است و قرار نیست انسان در این دنیا مانند بهشت به همه راحتی‌ها و لذت‌ها برسد بنابراین اموری در این دنیا است که ممکن است خوشایند انسان نباشد که اگر در آنها صبر کند و خود را در معرض تربیت الهی قرار دهد به رشد و کمال خواهد رسید.
نوعی از آزار رساندن خواستن کار‌هایی بیش از توان زنان است. امام علی (ع) می‌فرمایند: «اموری که حد توان زنان نیست به دستشان مسپار؛ زیرا زن گلی خوش بو (ظریف) است نه خادم و کارپرداز.»[13] زنان به خاطر لطافتی که دارند اگر کارهای خشن و بیش از حد توانشان به آنها سپرده شود باعث از دست دادن زیبایی آنها شده و به مرور زمان موجب ناخوشایندی مرد از زن خود می‌شود.
مردان نسبت به همسر خود دارای غیرت هستند. این خصلت آنها باعث می‌شود زندگی آنها محافظت شده و مستحکم شود. مردان باید به نحوی غیرت ورزی کنند که باعث مشکلاتی برای خانواده خود نشوند بلکه باید همواره امنیت را برای همسر خود ایجاد کنند.
امام صادق (ع) می‌فرمایند: «مرد در خانه و نسبت به خانواده خود نیازمند رعایت سه صفت است هرچند در طبیعت او نباشد: خوش رفتاری، گشاده‌دستی به اندازه و غیرتی همراه با خویشتن‌داری.»[14] غیرتی همراه با خویشتن‌داری یعنی مرد باید حد و حدود غیرتمندی را رعایت کند و از غیرت بی‌جا و یا بیش از حد خودداری کند.
امام علی (ع) می‌فرمایند: «از غیرت نا بجا بپرهیز؛ چرا که این کار، زنان درستکار را به لغزش میکشاند؛ اما بر کار زنان نظارت داشته باش و هرگاه گناهی از آنان دیدی چه بزرگ و چه کوچک، از طریق نشان دادن ناخشنودی خود با آنها برخورد کن.»[15] یعنی روش برخورد درست این است که ابتدا نارضایتی خود را از موضوعی که باعث تحریک غیرت مرد شده به همسر خود اعلام کند تا زن بداند مرد او از چه چیز ناراحت است و رفتار خود را اصلاح کند. پس از آن اگر اصلاح نشد در حدی که لازم است به روشی صحیح سخت‌گیری کند؛ اما از حد نگذراند.
همان‌طور که در وظایف زن نسبت به شوهر خود بیان شد زن باید بر غیرت مرد صبر کند هرچند این غیرت بیش از اندازه باشد که در این صورت خدا او را پاداش می‌دهد.
یکی از وظایف مرد این است که در جهت به دست آوردن روزی خانواده تلاش کن و یکی از اموری که لازم است مرد نسبت به همسر و خانواده خود رعایت کند در وسعت قرار دادن مالی آنهاست به قدری که در توان دارد.
امام رضا (ع) می‌فرمایند: «کسی که از راه حلال برای تأمین رفاه خانواده خود تلاش می‌کند، همچون مجاهدی است که در راه خدا جهاد می‌کند.»[16] امام سجاد (ع) می‌فرمایند: «برای من به بازار رفتن و خرید یک درهم گوشت برای خانواده‌ام که میل به گوشت دارند، از بنده آزاد کردن دوست داشتنی‌تر است.»[17] رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «از ما نیست کسی که وسعت زندگی بر او داده شود و او بر خانواده‌اش سخت بگیرد.»[18]
با توجه به نظر دین بر اهمیت خانواده و همسر و اهمیت محبت و مهربانی میان زن و شوهر، از آزار رساندن و برخورد‌های ناروا بسیار بد یاد شده و در روایات مورد مذمت قرار گرفته است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «بهترین مردان امّت من کسانی هستند که نسبت به خانواده خود خشن نباشند، با آنها مهربان باشند و به آنان ظلم نکنند.»[19]
پیامبر خدا (ص) فرمودند « هر مردی که به صورت همسرش سیلی بزند. خدا به فرشته مأمور دوزخ دستور می‌دهد که در دوزخ هفتاد سیلی بر صورتش بزند و هر مردی که دستش را بر مو‌های زن مسلمانی بگذارد (برای اذیت او) در دوزخ دستش با میخ‌های آتشین کوبیده شود.»[20]
بنابراین به طور خلاصه مرد امور زیر را در ارتباط با همسر خود باید رعایت کند. این امور تمام رفتار‌های صحیح دیگر را نیز شامل می‌شود یعنی اگر مردی تمام این امور را رعایت کند همه رفتار‌های صحیح را با همسر خود خواهد داشت.
بنابراین در کل و به طور خلاصه می‌توان گفت آنچه مرد باید نسبت به همسر خود رعایت کند احترام گذاشتن، مهربانی، مدارا و سازگاری، خوش اخلاقی و خوش برخوردی، تأمین مادی و وسعت دادن مالی به قدر توان، انیس و همدم بودن و آزار نرساندن است.
پانوشت:
[1] – مجموعه ورام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، جلد 1، صفحه 6
[2] – تحف العقول، صفحه ۳۲۳
[3] – رساله حقوق امام سجاد (A)
[4] – بحارالأنوار (ط- بیروت)، جلد 90، صفحه ۶۲۸
[5] – من لا یحضره الفقیه، جلد 4، صفحه 392، حدیث 5834
[6] – تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، صفحه 299، حدیث 6779
[7] – نهج الفصاحه، صفحه 243، حدیث 4۶۹
[8] – بحارالأنوار (ط- بیروت)، جلد 75، صفحه 369، حدیث 4
[9] – مکارم الاخلاق (طبرسی)، صفحه 216
[10] – مکارم الاخلاق (طبرسی)، صفحه 218
[11] – بحارالأنوار (ط- بیروت)، جلد 43، صفحه 134
[12] – سوره نساء، آیه ۱۹
[13] – نهج البلاغه (صبحی صالح)، صفحه 405
[14] – تحف العقول، صفحه 322
[15] – تحف العقول، صفحه ۸۷
[16] – الکافی (ط-الاسلامیه)، جلد 5، صفحه 88، حدیث 1
[17] – وسائل الشیعه، جلد 21، صفحه 543، حدیث 27817
[18] – مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل، جلد 15، صفحه 256، حدیث 18159
[19] – مکارم الاخلاق (طبرسی)، صفحه 216
[20] – مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل، جلد 14، صفحه 250، حدیث 16619
