انسان دین‌دار یا بی‌دین، وقتی در دنیا در راحتی زندگی می‌کند که هر آنچه را که « در ضدیت با خواست خداست » انجام ندهد. یعنی انسان اگر دین‌دار باشد یا بی‌دین، چنانچه این امور را رعایت کند در زندگی مادی و دنیایی خود به سختی غیر معمول نیفتاده و راحت زندگی خواهد کرد. مواردی از این امور عبارت‌اند از اینکه، به کسی ظلم نکند. بی‌معرفتی نکند یعنی به کسی که به او خوبی کرده بدی نکند. به کسی توهین نکند. کسی را نترساند یعنی بی‌دلیل یا به دلایل بی‌اهمیت کسی را به وحشت نیندازد. به کسی تهمت نزند یعنی به هیچ انسانی خواه خوب یا بد، کاری را که نکرده و نمی‌خواهد در مورد او بیان شود به او نسبت ندهد و مواردی این چنین.
زمانی فرد در برزخ زندگی راحتی خواهد داشت که هر آنچه « مخالفتی با خواست خدا دارد » را کنار بگذارد. این موضوع در دو بُعد اتفاق می‌افتد. یکی اینکه به تمام عالم و قوانین آن از جهت الهی بنگرد و آن را بپذیرد. دوم اینکه باید به هر آنچه خداوند دستور داده، از این جهت که خداوند به آن کار دستور داده، عمل کند.
بنابراین باید:
1- دستور صریح خدا در انجام امور را که همان ترک گناهان و انجام واجبات هستند را عمل کند.
2- دستور صریح خدا را در ترک رفتار‌های ناپسند که همان ترک اخلاق بد در عمل است را انجام دهد.
3- به این نگرش و پذیرش برسد که تمام امور عالم تحت حاکمیت خداست و هیچ‌چیز خارج از حیطه فرمان و خواست خدا اتفاق نمی‌افتد.
کسی که این کار‌ها را انجام دهد در برزخ مشکلی نخواهد داشت اما توقفی در قیامت دارد تا به کمال لازم برای بهشت برسد. چنانچه کسی در انجام این کار‌ها نقص داشته باشد هم در برزخ با مشکلاتی مواجه خواهد شد و هم در قیامت. گذر از قدم دهم و مرحله سوم بیان شده در این کتاب، باعث تکامل فرد در حد مقام برزخی میشود و از قدم یازدهم تا چهاردهم، فرد در حال اصلاح وضعیت قیامتی خود قرار می‌گیرد.
وقتی فرد در قیامت زندگی راحتی خواهد داشت که تمام کارهایش را « فقط به این خاطر که خدا می‌خواهد » انجام دهد. این موضوع در سه بخش اتفاق می‌افتد. یکی اینکه فرد باید فقط به هر آنچه خداوند دستور داده، از این جهت که مشتاق انجام دستور خداست، عمل کند. دوم اینکه تمام عالم و قوانین آن را فقط تحت حاکمیت خدا بداند و توحید را در تمام ابعادش بپذیرد. سوم اینکه در قلب او چیزی از عُجب، رذایل اخلاق و محبت‌‌های غیر الهی باقی نماند.
بنابراین باید:
1- نه تنها تمام دستورات خدا را انجام دهد و نه تنها تمام کار‌های خود را فقط برای خدا انجام دهد بلکه محرک اولی و اصلی برای انجام هر کاری، فقط خدا و رضایت خدا باشد. به این ترتیب که تمام کار‌های خود را از روی محبت و علاقه به خدا انجام دهد.
2- قلب او به قدری نورانی شده باشد که خدا در قلب او طلوع کرده و چنان ارتباطی در قلبش با خدا برقرار شده باشد که خداوند از درونِ او تمام کارهایش را به او فرمان دهد.
3- رذایل اخلاق، عُجب و محبت‌‌های غیر الهی در قلب او از بین رفته باشد.
4- خدا و توحید را تنها جریان حقیقی عالم بداند و همه چیز را در چارچوب توحید و مقهور آن بداند.
دنیا، برزخ و قیامت مطابق سه بخش وجود انسان
سه بخش « اعضاء و جوارح »، « فکر و اندیشه » و « قلب و روح » همان دنیا، برزخ و قیامت وجود انسان هستند. عالم دنیا، عالم اعضاء و جوارح و اعمال است و پاکی این بخش از وجود انسان باید در این دنیا اتفاق بیافتد. فکر و اندیشه و توجهات، برزخ وجود انسان هستند و قیامتِ وجود انسان قلب و روح اوست. پس از پاک شدن هر سه بخش از وجود انسان که متناسب با این سه عالم هستند انسان به پاکی کامل رسیده و لایق بهشت میشود.
از آنجا که اعمال، عملیاتی‌‌ترین و در دسترس‌‌ترین بخش وجود انسان است و نسبت به بخش‌‌های دیگر راحتتر اصلاح میشود و از آنجا که این سه بخش بر هم اثر می‌گذارند، در این دنیا می‌توان با عمل، بخش‌‌های دیگر وجود خود را اصلاح کرد. بنابراین این دنیا دارای خصوصیت ویژهای است که باعث میشود رشد و کمال در این دنیا ساده‌‌تر از عالم‌های دیگر باشد.
فکر و ذهن انسان که توجه، تخیل و تفکر انسان در آن اتفاق می‌افتد واسطه‌ای میان جسم و روح است و در واقع برزخ میان دنیا و آخرت وجود انسان است. چراکه جسم و روح به قدری با یکدیگر تفاوت دارند که گویا هیچ تشابهی بین آن دو نیست؛ بنابراین واسطه‌ای میان آن دو باید وجود داشته باشد تا انسان بتواند به ترتیبی صحیح و در شیبی منطقی از ماده به معنا یا از دنیا به قیامت سفر کند. به عبارت دیگر کسی که بخواهد از تمایلات بدن به کمال اسماء و صفات الهی برسد باید از عالم ذهن و خیال که واسطه‌ای بین جسم و روح است گذر کند.
پاک شدن قلب انسان که حقیقت انسان است، باعث پاک شدن بُعد قیامتی وجود انسان میشود. چنانچه خداوند در آیه ٨٩ سوره شعراء می‌فرماید در روز قیامت فقط قلب سلیم است که به انسان سود می‌بخشد. چراکه قلب یا حقیقت انسان، محل پیاده شدن اسماء و صفات الهی است و عالم قیامت که بر‌ترین عالم‌هاست، محل به جریان درآمدن کامل اسماء و صفات الهی است.[1]
پانوشت:
[1] – در موضوع معاد، عالم مثال (برزخ) و عالم عقل (قیامت) و مراتب عالم قیامت کتابهای بسیاری نوشته شده که علاقه‌مندان می‌توانند به این کتابها مراجعه نمایند.
