آداب مجلس

09/06/98

شب اول محرم

آداب مجالس

یاد خدا و یاد ائمه (ع)

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: مَا اجْتَمَعَ فِي مَجْلِسٍ قَوْمٌ لَمْ يَذْكُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ يَذْكُرُونَا إِلَّا كَانَ ذَلِكَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً عَلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثُمَّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع‏) إِنَّ ذِكْرَنَا مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذِكْرِ عَدُوِّنَا مِنْ ذِكْرِ الشَّيْطَانِ.
امام صادق عليه السّلام فرمودند: هيچ مردمى، در انجمنى فراهم نشوند كه در آن ذكر خداى عز و جل و ذكر ما نباشد جز اينكه آن انجمن در روز قيامت مايه حسرت و افسوس آنان باشد، سپس فرمود:(پدرم) حضرت ابو جعفر عليه السّلام فرمودند: همانا ذكر ما ذكر خدا است و ذكر دشمن ما ذكر شيطان است.

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏ 2، ص 496، ح 2

صلوات بر پیامبر (ص)

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) مَا مِنْ قَوْمٍ اجْتَمَعُوا فِي مَجْلِسٍ فَلَمْ يَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ يُصَلُّوا عَلَى نَبِيِّهِمْ إِلَّا كَانَ ذَلِكَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً وَ وَبَالًا عَلَيْهِمْ.

امام صادق عليه السلام فرمودند رسول خدا (ص) فرمود: هيچ مردمى نباشند كه در انجمنى گرد هم آيند و نام خداى عز و جل را نبرند، و بر پيغمبر (ص) صلوات نفرستند جز اينكه آن مجلس مايه حسرت و زيان بر آنها باشد.

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏ 2، ص 497، ح 5

یاد خدا

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ مِنَ النَّاسِ ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ.

امام صادق عليه السلام فرمودند: خداى عز و جل فرموده: هر كه در ميان دسته‏اى از مردم مرا ياد كند من او را در ميان دسته‏اى از فرشتگان ياد كنم.

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏ 2، ص 498، ح 13

یاد خدا

عَنِ النَّبِيِّ (ص) قَالَ: مَا جَلَسَ قَوْمٌ يَذْكُرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا نَادَاهُمْ مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ قُومُوا فَقَدْ بُدِّلَتْ سَيِّئَاتُكُمْ حَسَنَاتٍ وَ غُفِرَتْ لَكُمْ جَمِيعاً وَ مَا قَعَدَ عِدَّةٌ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ يَذْكُرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا قَعَدَ مَعَهُمْ عِدَّةٌ مِنَ الْمَلَائِكَةِ.

رسول خدا (6) فرمودند: هیچ گروهی به ذکر خدای عزّوجل مجلس نکردند جز اینکه از آسمان منادی ندائی سردهد: برخیزید که گناهانتان تبدیل به حسنات شد و همهتان آمرزیده شدید و هیچ گروهی از اهل زمین به ذکر خدای عزّوجل ننشستند جز اینکه عده ای از فرشتگان با آنها همنشین شدند.

وسائل الشيعة، ج ‏7، ص 153، ح 8982

سلام دادن

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: إِذَا كَانَ قَوْمٌ فِي مَجْلِسٍ‏ ثُمَّ سَبَقَ قَوْمٌ فَدَخَلُوا فَعَلَى الدَّاخِلِ أَخِيراً إِذَا دَخَلَ أَنْ يُسَلِّمَ عَلَيْهِمْ.

امام صادق عليه السّلام فرمودند: هر گاه مردمى در انجمنى باشند و مردم ديگرى وارد شوند آنها كه تازه وارد شده‏اند بايد سلام كنند.

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏ 2، ص 647، ح 5

هنگام خروج از مجلس

عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (ع) أَنَّ النَّبِيَّ (ص) قَالَ: إِذَا قَامَ الرَّجُلُ مِنْ مَجْلِسٍ‏ فَلْيُوَدِّعْ إِخْوَانَهُ بِالسَّلَامِ فَإِنْ أَفَاضُوا فِي خَيْرٍ كَانَ شَرِيكَهُمْ وَ إِنْ أَفَاضُوا فِي بَاطِلٍ كَانَ عَلَيْهِمْ دُونَهُ.

امام جعفر صادق (علیه السلام) از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کرده که فرمود: وقتی کسی از مجلس بر می خیزد باید با دوستانش با سلام خداحافظی کند که در این صورت اگر مجلس در خیر ادامه یافت، شریک آنهاست، و اگر در باطل گرایش پیدا کرد گناهش به گردن خود آنهاست نه این شخص.

وسائل الشيعة، ج ‏12، ص 83، ح 15699

هنگام خروج از مجلس

عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) قَالَ: إِذَا قَامَ أَحَدُكُمْ مِنْ مَجْلِسِهِ مُنْصَرِفاً فَلْيُسَلِّمْ لَيْسَتِ الْأُولَى بِأَوْلَى مِنَ الْأُخْرَى.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: وقتی خواستید از مجلس خویش برخیزید و بروید، باید خداحافظی کنید و این اختصاص به اولین شخصی که بلند می شود ندارد وظیفه همه است که خداحافظی کنند.

وسائل الشيعة، ج ‏12، ص 83، ح 15700

بالای مجلس نشستن فرد عالم

عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ قَالَ لِي أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (ع) يَا هِشَامُ … إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (ع) كَانَ يَقُولُ إِنَّ مِنْ عَلَامَةِ الْعَاقِلِ أَنْ يَكُونَ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ يُجِيبُ إِذَا سُئِلَ وَ يَنْطِقُ إِذَا عَجَزَ الْقَوْمُ عَنِ الْكَلَامِ وَ يُشِيرُ بِالرَّأْيِ الَّذِي يَكُونُ فِيهِ صَلَاحُ أَهْلِهِ فَمَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ مِنْ هَذِهِ الْخِصَالِ الثَّلَاثِ شَيْ‏ءٌ فَهُوَ أَحْمَقُ إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (ع) قَالَ لَا يَجْلِسُ فِي صَدْرِ الْمَجْلِسِ إِلَّا رَجُلٌ فِيهِ هَذِهِ الْخِصَالُ الثَّلَاثُ أَوْ وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ فَمَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ شَيْ‏ءٌ مِنْهُنَّ فَجَلَسَ فَهُوَ أَحْمَقُ …

هشام بن حكم گويد: موسى بن جعفر عليهم السلام بمن فرمودند: اى هشام … امير المؤمنين عليه السلام ميفرمودند: از جمله علامات عاقل اينست كه سه خصلت در او باشد: 1- چون از او پرسند جواب دهد 2- و چون مردم از سخن درمانند او سخن گويد 3- و رأيى اظهار كند كه بمصلحت همگان باشد. كسى كه هيچ يك از اين صفات را ندارد احمق است. امير المؤمنين عليه السلام فرمود در صدر مجلس نبايد نشيند مگر مردي كه اين سه خصلت يا يكى از آنها را داشته باشد و كسى كه هيچ ندارد و در صدر نشيند احمق است …

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏ 1، ص 19، ح 12

محل نشستن در مجلس

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تَرْضَى بِالْمَجْلِسِ‏ دُونَ الْمَجْلِسِ‏ وَ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى مَنْ تَلْقَى وَ أَنْ تَتْرُكَ‏

امام صادق عليه السلام فرمودند: از تواضع است كه در نشستن بپائين مجلس راضى باشى و بهر كه برخورى سلام كنى و مجادله را ترك كنى، اگر چه حق با تو باشد، و دوست نداشته باشى كه تو را به تقوى بستايند.

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏ 2، ص 122، ح 6

قَالَ عَلِیّ (ع): خَمْسَةٌ يَنْبَغِي أَنْ يُهَانُوا الدَّاخِلُ بَيْنَ اثْنَيْنِ لَمْ يُدْخِلَاهُ فِي أَمْرِهِمَا وَ الْمُتَأَمِّرُ عَلَى صَاحِبِ الْبَيْتِ فِي بَيْتِهِ وَ الْمُتَقَدِّمُ عَلَى مَائِدَةٍ لَمْ يُدْعَ إِلَيْهَا وَ الْمُقْبِلُ بِحَدِيثِهِ عَلَى غَيْرِ مُسْتَمِعٍ وَ الْجَالِسُ فِي الْمَجَالِسِ‏ الَّتِي لَا يَسْتَحِقُّهَا.

امام علی (A) فرمودند: پنج نفر شایسته خوارى اند: داخل شونده میان دو نفر که او را شریک نساخته اند،و کسى که بر صاحب خانه در خانه خودش فرمان دهد،و پیشى گیرنده بر سفره اى که دعوت نشده است،و کسى که سخن گوید با کسى که گوش نمى کند،و کسى که در جایى که شایسته آن نیست بنشیند.

تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 480، ح 11043

محل نشستن در مجلس

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ‏ (ع) قَالَ: مَنْ رَضِيَ بِدُونِ الشَّرَفِ مِنَ الْمَجْلِسِ لَمْ يَزَلِ اللَّهُ وَ مَلَائِكَتُهُ يُصَلُّونَ عَلَيْهِ حَتَّى يَقُومَ.

امام صادق (ع) فرمودند: كسى كه به نشستن در پائين جایگاه مجلسی رضایت دهد تا زمانى كه برخيزد خدا و فرشتگان پيوسته بر او درود فرستند.

وسائل الشيعة، ج ‏12، ص 107، ح 15776

محل نشستن در مجلس

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) إِذَا أَخَذَ الْقَوْمُ مَجَالِسَهُمْ فَإِنْ دَعَا رَجُلٌ أَخَاهُ وَ أَوْسَعَ لَهُ فِي مَجْلِسِهِ فَلْيَأْتِهِ فَإِنَّمَا هِيَ كَرَامَةٌ أَكْرَمَهُ بِهَا أَخُوهُ وَ إِنْ لَمْ يُوسِعْ لَهُ أَخُوهُ فَلْيَنْظُرْ أَوْسَعَ مَكَانٍ يَجِدُهُ فَلْيَجْلِسْ فِيهِ.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: وقتی هر کس در مجلس جای گرفت اگر کسی برادرش را دعوت کرد و برای او جا باز کرد پس بپذیرد زیرا او با این کار به برادر خود احترام گذاشته و او را گرامی داشته است و اگر برادرش برای او جا باز نکرد بنگرد هر جا که وسیعتر است همانجا بنشیند.

وسائل الشيعة، ج ‏12، ص 109، ح 15781

عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ (ع) قَالَ: إِذَا دَخَلَ أَحَدُكُمْ عَلَى أَخِيهِ فِي رَحْلِهِ فَلْيَقْعُدْ حَيْثُ يَأْمُرُهُ صَاحِبُ الرَّحْلِ فَإِنَّ صَاحِبَ الرَّحْلِ أَعْرَفُ بِعَوْرَةِ بَيْتِهِ مِنَ الدَّاخِلِ عَلَيْهِ. (شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة – قم، چاپ: اول، 1409 ق.)

امام صادق(عليه السّلام)از پدرش امام باقر(عليه السّلام)نقل فرموده است:هر گاه كسى وارد خانه برادر مؤمنش شود هرجا صاحب خانه امر كند بنشيند زيرا صاحب خانه آشناتر است به خانه و محرم بودن آن.

وسائل الشيعة، ج ‏12، ص 111، ح 15788

جا دادن به دیگران

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) ثَلَاثٌ يُصْفِينَ وُدَّ الْمَرْءِ لِأَخِيهِ الْمُسْلِمِ يَلْقَاهُ بِالْبِشْرِ إِذَا لَقِيَهُ وَ يُوَسِّعُ لَهُ فِي الْمَجْلِسِ‏ إِذَا جَلَسَ إِلَيْهِ وَ يَدْعُوهُ بِأَحَبِّ الْأَسْمَاءِ إِلَيْهِ.

رسول خدا (ص) فرمودند: سه چيز است كه دوستى انسانى را با برادر مسلمانش صفا دهد: (1) هميشه با خوشروئى با او برخورد كند، (2) هر گاه در مجلسى بر او بنشيند برايش جا باز كند (3) بآن نامى كه بيشتر آن را دوست دارد او را بخواند (و صدا كند).

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏ 2، ص 643، ح 3

عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): الْمُؤْمِنُ مِرْآةٌ لِأَخِيهِ الْمُؤْمِنِ يَنْصَحُهُ إِذَا غَابَ عَنْهُ وَ يَمِيطُ عَنْهُ مَا يَكْرَهُ إِذَا شَهِدَ وَ يُوَسِّعُ لَهُ فِي الْمَجْلِسِ.

رسول خدا (6) فرمودند: مؤمن، آینه برادر مؤمن خویش است. در غیابش خیرخواهی او می کند و در حضورش، امور ناخوشایند را از او دور می گرداند و برای او در مجلس جا باز می کند.

مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏ 8، ص 320، ح 9546

عَنِ النَّبِيِّ (ص) قَالَ: لَا يُوَسَّعُ الْمَجْلِسُ إِلَّا لِثَلَاثَةٍ لِذِي سِنٍّ لِسِنِّهِ وَ لِذِي عِلْمٍ لِعِلْمِهِ وَ لِذِي سُلْطَانٍ لِسُلْطَانِهِ.

رسول خدا (6) فرمودند: جا باز نمی شود مگر برای سه فرد: برای صاحب سن به خاطر سنش و برای صاحب علم به خاطر علمش و برای سلطان (بزرگ قومی) به خاطر پادشاهیش.

مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏ 8، ص 320، ح 9550

اختصاص ندادن جایی برای خود

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ (ع) عَنْ خَالِهِ هِنْدِ بْنِ أَبِي هَالَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مَجْلِسِهِ أَيْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) فَقَالَ كَانَ (ص) لَا يَجْلِسُ وَ لَا يَقُومُ إِلَّا عَلَى ذِكْرِهِ تَعَالَى وَ لَا يُوطِنُ الْأَمَاكِنَ وَ يَنْهَى عَنْ إِيطَانِهَا وَ إِذَا انْتَهَى إِلَى قَوْمٍ جَلَسَ حَيْثُ يَنْتَهِي بِهِ الْمَجْلِسُ وَ يَأْمُرُ بِذَلِكَ.

امام حسن عليه‌السلام فرمودند: از پدرم عليه السلام درباره نشستن او (رسول خدا صلي الله عليه و آله ) پرسیدم پس فرمود: پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نمى‌نشست و بر نمى‌خاست مگر آن كه ذكر بر لب داشت و جايى را به خود اختصاص نمى‌داد و از اين كار نهى مى‌کرد و هرگاه نزد جماعتى مى‌رفت در پايين مجلس مى‌نشست و به اين كار فرمان مى‌داد.

مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏ 8، ص 404، ح 9808

شکل نشستن در مجلس علم

عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) قَالَ: إِذَا جَلَسْتُمْ إِلَى الْمُعَلِّمِ أَوْ جَلَسْتُمْ فِي مَجَالِسِ الْعِلْمِ فَادْنُوا وَ لْيَجْلِسْ بَعْضُكُمْ خَلْفَ بَعْضٍ وَ لَا تَجْلِسُوا مُتَفَرِّقِينَ كَمَا يَجْلِسُ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ.

رسول خدا (6) فرمودند: هرگاه نزد معلم یا در مجالس علم‌آموزی می‌نشینید، نزدیک به هم و پشت سر هم بنشینید و مانند اهل جاهلیت، پراکنده ننشینید.

مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏ 8، ص 403، ح 9805

امانتداری

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ وَ لَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يُحَدِّثَ بِحَدِيثٍ يَكْتُمُهُ صَاحِبُهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِلَّا أَنْ يَكُونَ ثِقَةً أَوْ ذِكْراً لَهُ بِخَيْرٍ.

امام صادق عليه السلام فرمودند: مجلسها امانت است، و كسى حق ندارد كلام محرمانه رفيق خود را بدون اجازه او بازگو كند، مگر در موردى كه شنونده مورد وثوق و اطمينان باشد يا ذكر خيرى از آن رفيق باشد.

الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏ 2، ص 660، ح 3

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) لَمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى آدَمَ‏ وَ نَفَخَ فِيهِ مِنْ رُوحِهِ‏ عَطَسَ آدَمُ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ‏ فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ‏ حَمِدْتَنِي عَبْدِي وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَوْ لَا عَبْدَانِ أُرِيدُ أَنْ أَخْلُقَهُمَا فِي دَارِ الدُّنْيَا مَا خَلَقْتُكَ قَالَ إِلَهِي فَيَكُونَانِ مِنِّي قَالَ نَعَمْ يَا آدَمُ ارْفَعْ رَأْسَكَ وَ انْظُرْ فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَإِذَا هُوَ مَكْتُوبٌ عَلَى الْعَرْشِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ نَبِيُّ الرَّحْمَةِ- عَلِيٌ مُقِيمُ الْحُجَّةِ وَ مَنْ عَرَفَ حَقَّ عَلِيٍّ زَكَا وَ طَابَ وَ مَنْ أَنْكَرَ حَقَّهُ لُعِنَ وَ خَابَ أَقْسَمْتُ بِعِزَّتِي أَنْ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ مَنْ أَطَاعَهُ وَ إِنْ عَصَانِي وَ أَقْسَمْتُ بِعِزَّتِي أَنْ أُدْخِلَ النَّارَ مَنْ عَصَاهُ وَ إِنْ أَطَاعَنِي‏.

پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم فرمود: هنگامى كه آفريدگار جهان، آدم را آفريد و در او از روح خويش دميد، وى عطسه نمود و بى‏درنگ زبان به ستايش پروردگار گشود، خداوند به او فرمود: بنده‏ام مرا ستايش نمودى به عزت و جلالم سوگند، اگر نه اين بود كه اراده آفرينش دو تن از بندگانم دارم، هرگز تو را نمى‏آفريدم. عرض كرد پروردگارا آن دو بنده شايسته‏ات از نسل من‏اند؟ فرمود: آرى، اكنون سر را بلند كن و بنگر چه مى‏بينى، آدم ديده را به سوى آسمان باز نمود و بر عرش نوشته‏اى به اين عبارت ملاحظه نمود: «خدايى جز خداى يكتا و بى‏همتا وجود ندارد، محمد رسول او و پيامبر رحمت است و على حجّت خدا بر مردم مى‏باشد، هر كس عارف به حق على باشد، طينتش پاكيزه و طيب است و آن كه حق او را انكار کند از رحمتم به دور بوده و زيان كار خواهد بود، به عزتم سوگند ياد مى‏كنم كه هر كس او را اطاعت كند و فرمانبردار وى باشد، او را در بهشت جاى دهم گرچه مرا معصيت كرده باشد و به عزتم سوگند كه اگر كسى از فرمان او تمرّد كند، گرچه مرا اطاعت نمايد، او را به آتش قهرم معذّب خواهم نمود».

كشف اليقين في فضائل أمير المؤمنين عليه السلام، (ص) 7