روابط مؤمنین با یکدیگر در کتاب اصول کافی – قسمت ۱

روابط مؤمنین با یکدیگر در کتاب اصول کافی – قسمت ۱

باب: برادرى اهل ایمان با یکدیگر
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۱ روایت: ۲ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضَالَهَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ تَقَبَّضْتُ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ رُبَّمَا حَزِنْتُ مِنْ غَیْرِ مُصِیبَهٍ تُصِیبُنِى أَوْ أَمْرٍ یَنْزِلُ بِى حَتَّى یَعْرِفَ ذَلِکَ أَهْلِى فِى وَجْهِى وَ صَدِیقِى فَقَالَ نَعَمْ یَا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ طِینَهِ الْجِنَانِ وَ أَجْرَى فِیهِمْ مِنْ رِیحِ رُوحِهِ فَلِذَلِکَ الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ فَإِذَا أَصَابَ رُوحاً مِنْ تِلْکَ الْأَرْوَاحِ فِى بَلَدٍ مِنَ الْبُلْدَانِ حُزْنٌ حَزِنَتْ هَذِهِ لِأَنَّهَا مِنْهَا
جابر جعفى گوید: در برابر امام باقر(ع) بودم که دل گرفته شدم، بحضرت عرضکردم: گاهى بدون اینکه مصیبتى بمن رسد یا ناراحتى بسرم ریزد، اندوهگین مى‌شوم تا آنجا که خانواده و دوستم اثرش را در رخسارم مشاهده کنند، فرمود: آرى اى جابر خداى عزوجل مؤمنین را از طینت بهشتى آفرید و از نسیم روح خویش در آنها جارى ساخت، از اینرو است که مؤمن است، (زیرا طینت بمنزله پدر و نسیم بجاى مادر است) پس هرگاه بیکى از آن ارواح در شهرى اندوهى رسد، آن روح دیگر اندهگین شود، زیرا از جنس اوست.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۲ روایت: ۳ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ عَیْنُهُ وَ دَلِیلُهُ لَا یَخُونُهُ وَ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَغُشُّهُ وَ لَا یَعِدُهُ عِدَهً فَیُخْلِفَهُ
امام صادق(ع) فرمود: مؤمن برادر مؤمن است، چشم و راهنماى اوست، نسبت به او خیانت و ستم و غش روا ندارد و با او خلف وعده نکند.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۲ روایت: ۴ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى وَ عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ کَالْجَسَدِ الْوَاحِدِ إِنِ اشْتَکَى شَیْئاً مِنْهُ وَجَدَ أَلَمَ ذَلِکَ فِى سَائِرِ جَسَدِهِ وَ أَرْوَاحُهُمَا مِنْ رُوحٍ وَاحِدَهٍ وَ إِنَّ رُوحَ الْمُؤْمِنِ لَأَشَدُّ اتِّصَالًا بِرُوحِ اللَّهِ مِنِ اتِّصَالِ شُعَاعِ الشَّمْسِ بِهَا
امام صادق(ع) فرمود: مؤمن برادر مؤمن است، مانند یک پیکریکه هرگاه عضوى از آن دردمند شود، اعضاء دیگر هم احساس درد کنند و روحهاى آنها نیز از یکروحست، و همانا روح مؤمن پیوستگیش بروح خدا از پیوستگى پرتو خورشید بخورشید بیشتر است.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۲ روایت: ۵ عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِى نَجْرَانَ عَنْ مُثَنًّى الْحَنَّاطِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَهِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ هُوَ عَیْنُهُ وَ مِرْآتُهُ وَ دَلِیلُهُ لَا یَخُونُهُ وَ لَا یَخْدَعُهُ وَ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَکْذِبُهُ وَ لَا یَغْتَابُهُ
و فرمود: مسلمان برادر مسلمان است، چشم و آینه و راهنماى اوست، نسبت به او خیانت و نیرنگ و ستم نکند و او را تکذیب ننماید و از او غیبت نکند.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۲ روایت: ۷ أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَهَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِى حَمْزَهَ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ طِینَهِ الْجِنَانِ وَ أَجْرَى فِى صُوَرِهِمْ مِنْ رِیحِ الْجَنَّهِ فَلِذَلِکَ هُمْ إِخْوَهٌ لِأَبٍ وَ أُمٍّ
امام باقر(ع) مى‌فرمود: مؤمن برادر پدر و مادرى مؤمن است، زیرا خداى عزوجل مؤمنین را از سرشت بهشتى آفرید و از نسیم بهشت در پیکرشان دمید، از اینجهت مؤمنین برادر پدر و مادرى یکدیگرند.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۳ روایت: ۹ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْمُؤْمِنُونَ خَدَمٌ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ قُلْتُ وَ کَیْفَ یَکُونُونَ خَدَماً بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ قَالَ یُفِیدُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً الْحَدِیثَ
امام صادق(ع) مى‌فرمود: مؤمنین خدمتگزار یکدیگرند. راوى گوید: عرضکردم: چگونه خدمتگزار یکدیگرند؟ فرمود: بیکدیگر فایده رسانند. . . تا آخر حدیث.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۳ روایت: ۱۱ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ اسماعیل عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِیعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ رِبْعِیٍّ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ لَا یَغْتَابُهُ وَ لَا یَخُونُهُ وَ لَا یَحْرِمُهُ قَالَ رِبْعِیٌّ فَسَأَلَنِی رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا بِالْمَدِینَهِ فَقَالَ سَمِعْتُ فُضَیْلًا یَقُولُ ذَلِکَ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ نَعَمْ فَقَالَ فَإِنِّى سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَغُشُّهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ لَا یَغْتَابُهُ وَ لَا یَخُونُهُ وَ لَا یَحْرِمُهُ
امام صادق(ع) مى‌فرمود: مسلمان برادر مسلمانست. ستمش نکند و رهایش نسازد (غیبتش نکند و با او خیانت ننماید و محرومش نسازد). ربعى گوید: مردى از هم مذهبان ما در مدینه از من پرسید و گفت: تو خود شنیدى که فضیل بن یسار چنین گفت؟ گفتم: آرى، گفت: اما من از امام صادق(ع) شنیدم که مى‌فرمود: مسلمان برادر مسلمان است، به او ستم نکند و فریبش ندهد و او را وانگذارد، و غیبتش نکند و با او خیانت ننماید و محرومش نسازد.

باب: آرامش یافتن مؤمن بمؤمن
اصول کافى ج: ۳ ص: ۳۴۵ روایت: ۱
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ یُونُسَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَسْکُنُ إِلَى الْمُؤْمِنِ کَمَا یَسْکُنُ الظَّمْآنُ إِلَى الْمَأ الْبَارِدِ
امام صادق علیه السلام فرمود: مؤمن بسوى مؤمن آرامش مى‌گیرد، چنانکه تشنه بآب سرد آرامش مى‌گیرد.

باب: در بیان حق آنکه خود را بایمان نسبت دهد و آنچه از حق او بکاهد
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۴ روایت: ۱
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَهَ بْنِ صَدَقَهَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ وَ سُئِلَ عَنْ إِیمَانِ مَنْ یَلْزَمُنَا حَقُّهُ وَ أُخُوَّتُهُ کَیْفَ هُوَ وَ بِمَا یَثْبُتُ وَ بِمَا یَبْطُلُ فَقَالَ إِنَّ الْإِیمَانَ قَدْ یُتَّخَذُ عَلَى وَجْهَیْنِ أَمَّا أَحَدُهُمَا فَهُوَ الَّذِى یَظْهَرُ لَکَ مِنْ صَاحِبِکَ فَإِذَا ظَهَرَ لَکَ مِنْهُ مِثْلُ الَّذِى تَقُولُ بِهِ أَنْتَ حَقَّتْ وَلَایَتُهُ وَ أُخُوَّتُهُ إِلَّا أَنْ یَجِى ءَ مِنْهُ نَقْضٌ لِلَّذِى وَصَفَ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَظْهَرَهُ لَکَ فَإِنْ جَأ مِنْهُ مَا تَسْتَدِلُّ بِهِ عَلَى نَقْضِ الَّذِى أَظْهَرَ لَکَ خَرَجَ عِنْدَکَ مِمَّا وَصَفَ لَکَ وَ أَظْهَرَ وَ کَانَ لِمَاَظْهَرَ لَکَ نَاقضا إِلَّا أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّهُ إِنَّمَا عَمِلَ ذَلِکَ تَقِیَّهً وَ مَعَ ذَلِکَ یُنْظَرُ فِیهِ فَإِنْ کَانَ لَیْسَ مِمَّا یُمْکِنُ أَنْ تَکُونَ التَّقِیَّهُ فِى مِثْلِهِ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ ذَلِکَ لِأَنَّ لِلتَّقِیَّهِ مَوَاضِعَ مَنْ أَزَالَهَا عَنْ مَوَاضِعِهَا لَمْ تَسْتَقِمْ لَهُ وَ تَفْسِیرُ مَا یُتَّقَى مِثْلُ أَنْ یَکُونَ قَوْمُ سَوْءٍ ظَاهِرُ حُکْمِهِمْ وَ فِعْلِهِمْ عَلَى غَیْرِ حُکْمِ الْحَقِّ وَ فِعْلِهِ فَکُلُّ شَیْءٍ یَعْمَلُ الْمُؤْمِنُ بَیْنَهُمْ لِمَکَانِ التَّقِیَّهِ مِمَّا لَا یُؤَدِّى إِلَى الْفَسَادِ فِى الدِّینِ فَإِنَّهُ جَائِزٌ
مسعده بن صدقه گوید: شنیدم شخصى از امام صادق(ع) پرسید ایمان کسیکه حق او و برادریش بر عهده ماست چگونه است و از چه راه ثابت شود و بچه وسیله باطل مى‌شود؟ امام فرمود: همانا ایمان دو گونه ملاحظه مى‌شود. یکى از آندو آنستکه از رفیقت براى تو نمایان مى‌شود، پس هرگاه مثل عقیده خودت از رفیقت براى تو نمایان شد، حق دوستى و برادرى او ثابت مى‌شود، مگر آنکه خلاف آنچه را نسبت بخود گفته اظهار کند پس هرگاه چیزى از او صادر شود که ضد آنچه را بتو اظهار کرده بتوانى استدلال کنى، از آنچه خود را وصف نموده خارج شود و آنچه را بتو اظهار کرده نقض کند، مگر آنکه ادعا کند آنچه را انجام داده از راه تقیه بوده، با وجود این ملاحظه شود اگر از امورى باشد که تقیه در آن ممکن نیست از او پذیرفته نگردد، زیرا تقیه مواردى دارد که هر که آنرا از مورد خودش بیرون برد. برایش درست باشد، و توضیح مورد تقیه مثل اینستکه مردم بدى فرمان و کردارشان بر خلاف حق جارى و آشکار شود، پس مؤمن هر عملى را که از نظر تقیه در میان آنها انجام دهد که به تباهى دین منجر نگردد، جائز است.

باب: در اینکه برادرى بر پایه دین واقع نشده و تنها شناختن یکدیگر است
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۵ روایت: ۲ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ وَ سَمَاعَهَ جَمِیعاً عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَمْ تَتَوَاخَوْا عَلَى هَذَا الْأَمْرِ وَ إِنَّمَا تَعَارَفْتُمْ عَلَیْهِ
امام صادق(ع) فرمود: شما بر این امر برادرى نکردید، بلکه تنها یکدیگر را بر آن شناختید
شرح: مقصود اینستکه برادرى شما شیعه با یکدیگر در این عالم آغاز نشده بلکه در عالم ارواح و پیش از انتقال باجساد با یکدیگر سنخیت پیدا کردید و از کفار جدا گشتید، و در این جهان آن آشنائى را بیاد آوردید و یکدیگر را شناختید

باب: حق مؤمن بر برادرش و اداى حق او
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۵ روایت: ۱
مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَهَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ مِنْ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ أَنْ یُشْبِعَ جَوْعَتَهُ وَ یُوَارِیَ عَوْرَتَهُ وَ یُفَرِّجَ عَنْهُ کُرْبَتَهُ وَ یَقْضِیَ دَیْنَهُ فَإِذَا مَاتَ خَلَفَهُ فِی أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ
امام باقر(ع) فرمود: از حق مؤمن بر برادر مؤمنش اینستکه گرسنگى او را سیر کند و عورتش را بپوشاند و از گرفتاریش نجات بخشد و بدهیش را بپردازد و چون بمیرد نسبت بخانواده و فرزندانش از او جانشینى کند.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۶ روایت: ۲ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ الْهَجَرِیِّ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ مَا حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ قَالَ لَهُ سَبْعُ حُقُوقٍ وَاجِبَاتٍ مَا مِنْهُنَّ حَقٌّ إِلَّا وَ هُوَ عَلَیْهِ وَاجِبٌ إِنْ ضَیَّعَ مِنْهَا شَیْئاً خَرَجَ مِنْ وِلَایَهِ اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ وَ لَمْ یَکُنْ لِلَّهِ فِیهِ مِنْ نَصِیبٍ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا هِیَ قَالَ یَا مُعَلَّى إِنِّى عَلَیْکَ شَفِیقٌ أَخَافُ أَنْ تُضَیِّعَ وَ لَا تَحْفَظَ وَ تَعْلَمَ وَ لَا تَعْمَلَ قَالَ قُلْتُ لَهُ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ قَالَ أَیْسَرُ حَقٍّ مِنْهَا أَنْ تُحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ تَکْرَهَ لَهُ مَا تَکْرَهُ لِنَفْسِکَ وَ الْحَقُّ الثَّانِى أَنْ تَجْتَنِبَ سَخَطَهُ وَ تَتَّبِعَ مَرْضَاتَهُ وَ تُطِیعَ أَمْرَهُ وَ الْحَقُّ الثَّالِثُ أَنْ تُعِینَهُ بِنَفْسِکَ وَ مَالِکَ وَ لِسَانِکَ وَ یَدِکَ وَ رِجْلِکَ وَ الْحَقُّ الرَّابِعُ أَنْ تَکُونَ عَیْنَهُ وَ دَلِیلَهُ وَ مِرْآتَهُ وَ الْحَقُّ الْخَامِسُ أَنْ لَا تَشْبَعَ وَ یَجُوعُ وَ لَا تَرْوَى وَ یَظْمَأُ وَ لَا تَلْبَسَ وَ یَعْرَى وَ الْحَقُّ السَّادِسُ أَنْ یَکُونَ لَکَ خَادِمٌ وَ لَیْسَ لِأَخِیکَ خَادِمٌ فَوَاجِبٌ أَنْ تَبْعَثَ خَادِمَکَ فَیَغْسِلَ ثِیَابَهُ وَ یَصْنَعَ طَعَامَهُ وَ یُمَهِّدَ فِرَاشَهُ وَ الْحَقُّ السَّابِعُ أَنْ تُبِرَّ قَسَمَهُ وَ تُجِیبَ دَعْوَتَهُ وَ تَعُودَ مَرِیضَهُ وَ تَشْهَدَ جَنَازَتَهُ وَ إِذَا عَلِمْتَ أَنَّ لَهُ حَاجَهً تُبَادِرُهُ إِلَى قضائِهَا وَ لَا تُلْجِئُهُ أَنْ یَسْأَلَکَهَا وَ لَکِنْ تُبَادِرُهُ مُبَادَرَهً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ وَصَلْتَ وَلَایَتَکَ بِوَلَایَتِهِ وَ وَلَایَتَهُ بِوَلَایَتِکَ
معلى بن خنیس گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: حق مسلمان بر مسلمان چیست؟ فرمود براى او هفت حق واجب است که همه آنها بر عهده برادرش واجب است و اگر برخى از آنها را تباه و ضایع کند، از ولایت و اطاعت خدا بیرون رود، و خدا از او بهره (اطاعت و بندگى) ندارد. عرض کردم قربانت، آنها چیست؟ فرمود: اى معلى بن خنیس، من بر تو نگرانم و می‌ترسم ضایع گذارى و مراعات نکنى و بدانى و عمل ننمائى. عرض کردم: (لا قوه الا بالله) نیروئى جز از خدا نیست) فرمود: آسانترین آن حقوق اینستکه: آنچه براى خود دوست دارى براى او هم دوست داشته باشى، و آنچه براى خود نپسندى، بر او نیز نپسندى و حق دوم آنکه از آنچه ناخرسند دارد دورى کنى و خوشنودى او را پیروى نموده فرمانش برى. و حق سوم آنکه با جان و مال و زبان و دست و پاى خویش او را یارى کنى. و حق چهارم آنکه شم و راهنما و آئینه او باشى. و حق پنجم آن که تو سیر نباشى و او گرسنه یا سیر آب باشى و او تشنه یا پوشیده باشى و او برهنه. و حق ششم آنکه اگر تو خدمتگزار دارى و برادرت ندارد. واجب است خدمتگزار ترا بفرستى که جامه هایش را بشوید و غذایش را درست کند و بسترش را مرتب نماید. و حق هفتم آنکه سوگندش را تصدیق کنى و دعوتش را بپذیرى و در بیماریش از او عیادت کنى و بر جنازه اش حاضر شوى و چون بدانى حاجتى دارد، در انجام آن سبقت گیرى و او را مجبور نساءزى که از تو بخواهد، بلکه خودت پیشدستى کنى، چون چنین کردى دوستى خود را بدوستى او پیوسته اى و دوستى او را بدوستى خود (و آنگاهست که بآیه شریفه المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض عمل کرده اى)
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۷ روایت: ۳ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ سَیْفٍ عَنْ أَبِیهِ سَیْفٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى بْنِ أَعْیَنَ قَالَ کَتَبَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا یَسْأَلُونَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَشْیَأ وَ أَمَرُونِى أَنْ أَسْأَلَهُ عَنْ حَقِّ الْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ فَسَأَلْتُهُ فَلَمْ یُجِبْنِى فَلَمَّا جِئْتُ لِأُوَدِّعَهُ فَقُلْتُ سَأَلْتُکَ فَلَمْ تُجِبْنِى فَقَالَ إِنِّى أَخَافُ أَنْ تَکْفُرُوا إِنَّ مِنْ أَشَدِّ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ ثَلَاثاً إِنْصَافَ الْمَرْءِ مِنْ نَفْسِهِ حَتَّى لَا یَرْضَى لِأَخِیهِ مِنْ نَفْسِهِ إِلَّا بِمَا یَرْضَى لِنَفْسِهِ مِنْهُ وَ مُوَاسَاهَ الْأَخِ فِى الْمَالِ وَ ذِکْرَ اللَّهِ عَلَى کُلِّ حَالٍ لَیْسَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَکِنْ عِنْدَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ فَیَدَعُهُ
عبدالاعلى بن اعین گوید (برخى) از اصحاب ما نامه نوشتند و از امام صادق(ع) مطالبى پرسیدند و مرا امر کردند که از آنحضرت درباره حق مسلمان بر برادرش بپرسم، من پرسیدم و حضرت پاسخم نگفت چون براى وداع خدمتش رفتم، عرض کردم: از شما پرسیدم و پاسخم نفرمودى، فرمود: می‌ترسم کفران ورزید (و گردن ننهید) همانا از سخت ترین واجبات خدا بر خلقش سه چیز است: (۱) انصاف دادن مرد از خود تا آنجا که براى برادرش از خود نپسندید، جز آنکه را براى خود از او می‌پسندد. (۲) مواسات نمودن با برادر نسبت بمال. (۳) یاد خدا در هر حال و آن سبحان الله و الحمد لله نیست، بلکه آنست که چیزیرا که خدا بر او حرام نموده رها کند. (۴) امام صادق(ع) فرمود خدا بچیزى بهتر از اداء حق مؤمن عبادت نشود. (۵) و فرمود: حق مسلمانان بر مسلمان اینستکه او سیر نباشد و برادرش گرسنه و او سیراب و برادرش تشنه و او پوشیده و برادرش برهنه، پس چه بزرگست حق مسلمان بر برادر مسلمانش و فرمود: براى برادر مسلمانت بخواه آنچه براى خود خواهى و چون محتاج گشتى از او کمک بخواه و اگر او از تو خواست عطایش کن و نسبت بهیچ خیرى نباید از او ملول شوى و نه او از تو ملول شود، تو پشتیبان او باش که او پشتیبان تو است. چون غائب شود، در غیبتش او را نگهدار باش و چون حاضر شود از او دیدار کن و تجلیل و احترامش نما که او از توست و تو از اوئى. و چون از تو بدش اید از او دورى مکن تا از او گذشت و کرم خواهى (تا کینه را از دلش بزدائى) و اگر به او خیرى رسد، خدا را شکر کن و اگر بلائى باورسد، بازویش بگیر و اگر برایش نیرنگى سازند، یاریش کن. و چون مردى ببرادرش (اف) بگوید، رشته دوستى میان آنها بریده شود، و چون بگوید تو دشمن منى، یکى از آندو کافر شوند، و چون متهمش سازد ایمان در دلش آب شود مانند نمک در میان آب. راوى گوید: و بمن رسیده است که آنحضرت فرمود: نور مؤمن براى اهل آسمان مانند ستارگان آسمان براى اهل زمین می‌درخشد، و فرموده است: مؤمن دوست خداست، خدا یاریش کند و برایش بسازد و مؤمن جز حق بر خدا نگوید و از غیر او نترسد.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۷ روایت: ۴ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ مُرَازِمٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْءٍ أَفْضَلَ مِنْ اداء حَقِّ الْمُؤْمِنِ
امام صادق(ع) فرمود: خدا بچیزى بهتر از اداء حق مؤمن عبادت نشود.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۷ روایت: ۵ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عُمَرَ الْیَمَانِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ أَنْ لَا یَشْبَعَ وَ یَجُوعُ أَخُوهُ وَ لَا یَرْوَى وَ یَعْطَشُ أَخُوهُ وَ لَا یَکْتَسِیَ وَ یَعْرَى أَخُوهُ فَمَا أَعْظَمَ حَقَّ الْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ وَ قَالَ أَحِبَّ لِأَخِیکَ الْمُسْلِمِ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ إِذَا احْتَجْتَ فَسَلْهُ وَ إِنْ لَکَ فَأَعْطِهِ لَا تَمَلَّهُ خَیْراً وَ لَا یَمَلَّهُ لَکَ کُنْ لَهُ ظَهْراً فَإِنَّهُ لَکَ ظَهْرٌ إِذَا غَابَ فَاحْفَظْهُ فِى غَیْبَتِهِ وَ إِذَا شَهِدَ فَزُرْهُ وَ أَجِلَّهُ وَ أَکْرِمْهُ فَإِنَّهُ مِنْکَ وَ أَنْتَ مِنْهُ فَإِنْ کَانَ عَلَیْکَِباً فَلَا تُفَارِقْهُ حَتَّى تَسْأَلَ سَمِیحَتَهُ وَ إِنْ أَصَابَهُ خَیْرٌ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ إِنِ ابْتُلِیَ فَاعْضُدْهُ وَ إِنْ تُمُحِّلَ لَهُ فَأَعِنْهُ وَ إِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِأَخِیهِ أُفٍّ انْقَطَعَ مَا بَیْنَهُمَا مِنَ الْوَلَایَهِ وَ إِذَا قَالَ أَنْتَ عَدُوِّى کَفَرَ أَحَدُهُمَا فَإِذَا اتَّهَمَهُ انْمَاثَ الْإِیمَانُ فِى قَلْبِهِ کَمَا یَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِى الْمَأ وَ قَالَ بَلَغَنِى أَنَّهُ قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَزْهَرُ نُورُهُ لِأَهْلِ السَّمَأ کَمَا تَزْهَرُ نُجُومُ السَّمَأ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ وَلِیُّ اللَّهِ یُعِینُهُ وَ یَصْنَعُ لَهُ وَ لَا یَقُولُ عَلَیْهِ إِلَّا الْحَقَّ وَ لَا یَخَافُ غَیْرَهُ
و فرمود: حق مسلمان بر مسلمان اینستکه او سیر نباشد و بردارش گرسنه و او سیراب و برادرش تشنه و او پوشیده و برادرش برهنه، پس چه بزرگست حق مسلمان بر برادر مسلمانش و فرمود: براى برادر مسلمانت بخواه آنچه براى خود خواهى و چون محتاج گشتى از او کمک بخواه و اگر او از تو خواست عطایش کن و نسبت بهیچ خیرى نباید از او ملول شوى و نه از او تو ملول شود، تو پشتیبان او باش که او پشتیبان تو است. چون غائب شود، در غیبتش او را نگهدار باش و چون حاضر شود از او دیدار کن و تجلیل و احترامش نما که او از توست و تو از اوئى، و چون از تو بدش آید و از او دورى مکن تا از او گذشت و کرم خواهى (تا کینه را از دلش بزدائى) و اگر به او خیرى رسد، خدا را شکر کن و اگر بلائى به او رسد، بازویش بگیر و اگر برایش نیرنگى سازند، یاریش کن. و چون مردى ببرادرش (اف) بگوید، رشته دوستى میان آنها بریده شود، و چون بگوید تو دشمن منى، یکى از آندو کافر شوند، و چون متهمش سازد ایمان در دلش آب شود مانند نمک در میان آب. راوى گوید: و بمن رسیده است که آنحضرت فرمود: نور مؤمن براى اهل آسمان مانند ستارگان آسمان براى اهل زمین مى‌درخشد، و فرموده است: مؤمن دوست خداست، خدا یاریش کند و برایش بسازد و مؤمن جز حق بر خدا نگوید و از غیر او نترسد.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۸ روایت: ۶ أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَهَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْحَقِّ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَیْهِ إِذَا لَقِیَهُ وَ یَعُودَهُ إِذَا مَرِضَ وَ یَنْصَحَ لَهُ إِذَا غَابَ وَ یُسَمِّتَهُ إِذَا عَطَسَ وَ یُجِیبَهُ إِذَا دَعَاهُ وَ یَتْبَعَهُ إِذَا مَاتَ عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَهَ مِثْلَهُ
امام صادق(ع) فرمود: برخى از حقوق مسلمان بر برادرش اینستکه چون او را دید سلامش کند و چون بیمار شود عیادتش نماید و چون غائب شود خیر خواهیش کند و چون عطسه کند دعایش کند (یرحمک الله گوید) و چون بمیرد تشییعش کند.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۸ روایت: ۷ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْمَأْمُونِ الْحَارِثِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع مَا حَقُّ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ قَالَ إِنَّ مِنْ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ الْمَوَدَّهَ لَهُ فِى صَدْرِهِ وَ الْمُوَاسَاهَ لَهُ فِى مَالِهِ وَ الْخَلَفَ لَهُ فِى أَهْلِهِ وَ النُّصْرَهَ لَهُ عَلَى مَنْ ظَلَمَهُ وَ إِنْ کَانَ نَافِلَهٌ فِى الْمُسْلِمِینَ وَ کَانَ غَائِباً نَصِیبِهِ وَ إِذَا مَاتَ الزِّیَارَهَ إِلَى قَبْرِهِ وَ أَنْ لَا یَظْلِمَهُ وَ أَنْ لَا یَغُشَّهُ وَ أَنْ لَا یَخُونَهُ وَ أَنْ لَا یَخْذُلَهُ وَ أَنْ لَا یُکَذِّبَهُ وَ أَنْ لَا یَقُولَ لَهُ أُفٍّ وَ إِذَا قَالَ لَهُ أُفٍّ فَلَیْسَ بَیْنَهُمَا وَلَایَهٌ وَ إِذَا قَالَ لَهُ أَنْتَ عَدُوِّى فَقَدْ کَفَرَ أَحَدُهُمَا وَ إِذَا اتَّهَمَهُ انْمَاثَ الْإِیمَانُ فِى قَلْبِهِ کَمَا یَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِى الْمَأ
ابوالمأمون حارثى گوید: به امام صادق(ع) عرضکردم: حق مؤمن بر مؤمن چیست؟ فرمود از جمله حق مؤمن بر مؤمن دوستى قلبى اوست و مواسات مالى و اینکه بجاى او از خانواده اش سرپرستى کند، و علیه ستمگرش از او یارى کند و چون در میان مسلمین نصیبى داشته و غائب باشد، نصیب او را برایش دریافت کند، و چون بمیرد از گورش زیارت کند و به او ستم نکند و با او غش نکند و خیانت نورزد و رهایش نکند و تکذیبش ننماید و به او اف نگوید و چون به او اف گوید: دوستى میان آنها نباشد و چون به او گوید: تو دشمن منى یکى از آندو کافر شود، و چون متهمش سازد ایمان در دلش آب شود، همچون نمک در آب.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۴۹ روایت: ۸ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ أَبِى عُمَیْرٍ عَنْ أَبِى عَلِیٍّ صَاحِبِ الْکِلَلِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ کُنْتُ أَطُوفُ مَعَ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع رَضَ لِى رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا کَانَ سَأَلَنِى الذَّهَابَ مَعَهُ فِى حَاجَهٍ فَأَشَارَ إِلَیَّ فَکَرِهْتُ أَنْ أَدَعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَذْهَبَ إِلَیْهِ فَبَیْنَا أَنَا أَطُوفُ إِذْ أَشَارَ إِلَیَّ أَیْضاً فَرَآهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ یَا أَبَانُ إِیَّاکَ یُرِیدُ هَذَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَمَنْ هُوَ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالَ هُوَ عَلَى مِثْلِ مَا أَنْتَ عَلَیْهِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَاذْهَبْ إِلَیْهِ قُلْتُ فَأَقْطَعُ الطَّوَافَ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ إِنْ کَانَ طَوَافَ الْفَرِیضَهِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَذَهَبْتُ مَعَهُ ثُمَّ دَخَلْتُ عَلَیْهِ بَعْدُ فَسَأَلْتُهُ فَقُلْتُ أَخْبِرْنِى عَنْ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ فَقَالَ یَا أَبَانُ دَعْهُ لَا تَرِدْهُ قُلْتُ بَلَى جُعِلْتُ فِدَاکَ فَلَمْ أَزَلْ أُرَدِّدُ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا أَبَانُ تُقَاسِمُهُ شَطْرَ مَالِکَ ثُمَّ نَظَرَ إِلَیَّ فَرَأَى مَا دَخَلَنِى فَقَالَ یَا أَبَانُ أَ مَا تَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ ذَکَرَ الْمُؤْثِرِینَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ قُلْتُ بَلَى جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ أَمَّا إِذَا أَنْتَ قَاسَمْتَهُ فَلَمْ تُؤْثِرْهُ بَعْدُ إِنَّمَا أَنْتَ وَ هُوَ سَوَأ إِنَّمَا تُؤْثِرُهُ إِذَا أَنْتَ أَعْطَیْتَهُ مِنَ النِّصْفِ الْآخَرِ
ابان بن تغلب گوید: به امام صادق(ع) طواف می‌کردم: مردى از اصحاب بمن برخورد و در خواست کرد همراه او بروم که حاجتى دارد، او بمن اشاره کرد و من کراهت داشتم امام صادق(ع) را رها کنم و با او بروم، باز در میان طواف بمن اشاره کرد و امام صادق(ع) او را دید، بمن فرمود: اى ابان این تو را می‌خواهد؟ عرض کردم: آرى. فرمود: نزدش برو، عرض کردم: طواف را بشکنم؟ فرمود: آرى: گفتم: اگر چه طواف واجب باشد؟ فرمود: آرى، ابان گوید: همراه او رفتم و سپس خدمت حضرت رسیدم و پرسیدم حق مؤمن را بر مؤمن بمن خبر ده، فرمود: اى ابان این موضوع را کنار گذار و طلب مکن، عرض کردم: چرا، قربانت گردم، سپس همواره تکرار کردم و به او اصرار نمودم تا فرمود: اى ابان نیم مالت را به او می‌دهى، سپس بمن نگریست و چون دید که چه حالى بمن دست داد فرمود: اى ابان، مگر نمیدانى که خداى عزوجل کسانیرا که دیگران را بر خود ترجیح داده اند یاد فرموده؟ (آنجا که فرموده است: و یؤ ثرون على أنفسهم ولو کان بهم خصاصه) عرض کردم: چرا قربانت. فرمود: آگاه باش که چون تو نیمى‌از مالت را به او دهى او را بر خود ترجیح نداده اى، بلکه تو و او برابر شده اید، ترجیح او بر تو زمانى است که از نصف دیگر به او دهى.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۵۰ روایت: ۹ عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضَالَهَ بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ عِیسَى بْنِ أَبِى مَنْصُورٍ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَا وَ ابْنُ أَبِى یَعْفُورٍ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ طَلْحَهَ فَقَالَ ابْتِدَأ مِنْهُ یَا ابْنَ أَبِى یَعْفُورٍ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سِتُّ خِصَالٍ مَنْ کُنَّ فِیهِ کَانَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ فَقَالَ ابْنُ أَبِى یَعْفُورٍ وَ مَا هُنَّ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ یُحِبُّ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ لِأَخِیهِ مَا یُحِبُّ لِأَعَزِّ أَهْلِهِ وَ یَکْرَهُ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ لِأَخِیهِ مَا یَکْرَهُ لِأَعَزِّ أَهْلِهِ وَ یُنَاصِحُهُ الْوَلَایَهَ فَبَکَى ابْنَُبِى یَعْفُورٍ وَ قَالَ کَیْفَ یُنَاصِحُهُ الْوَلَایَهَ قَالَ یَا ابْنَ أَبِى یَعْفُورٍ إِذَا کَانَ مِنْهُ بِتِلْکَ الْمَنْزِلَهِ بَثَّهُ هَمَّهُ فَفَرِحَ لِفَرَحِهِ إِنْ هُوَ فَرِحَ وَ حَزِنَ لِحُزْنِهِ إِنْ هُوَ حَزِنَ وَ إِنْ کَانَ عِنْدَهُ مَا یُفَرِّجُ عَنْهُ فَرَّجَ عَنْهُ وَ إِلَّا دَعَا اللَّهَ لَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع ثَلَاثٌ لَکُمْ وَ ثَلَاثٌ لَنَا أَنْ تَعْرِفُوا فَضْلَنَا وَ أَنْ تَطَئُوا عَقِبَنَا وَ أَنْ تَنْتَظِرُوا عَاقِبَتَنَا فَمَنْ کَانَ هَکَذَا کَانَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَسْتَضِى ءُ بِنُورِهِمْ مَنْ هُوَ أَسْفَلُ مِنْهُمْ وَ أَمَّا الَّذِینَ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ فَلَوْ أَنَّهُمْ یَرَاهُمْ مَنْ دُونَهُمْ لَمْ یَهْنِئْهُمُ الْعَیْشُ مِمَّا یَرَوْنَ مِنْ فَضْلِهِمْ فَقَالَ ابْنُ أَبِى یَعْفُورٍ وَ مَا لَهُمْ لَا یَرَوْنَ وَ هُمْ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ فَقَالَ یَا ابْنَ أَبِى یَعْفُورٍ إِنَّهُمْ مَحْجُوبُونَ بِنُورِ اللَّهِ أَ مَا بَلَغَکَ الْحَدِیثُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ یَقُولُ إِنَّ لِلَّهِ خَلْقاً عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَ عَنْ یَمِینِ اللَّهِ وُجُوهُهُمْ أَبْیَضُ مِنَ الثَّلْجِ وَ أَضْوَأُ مِنَ الشَّمْسِ الضَّاحِیَهِ یَسْأَلُ السَّائِلُ مَا هَؤُلَأ فَیُقَالُ هَؤُلَأ الَّذِینَ تَحَابُّوا فِى جَلَالِ اللَّهِ
عیسى بن ابى منصور گوید: من و ابن ابى یعفور و عبدالله بن طلحه خدمت امام صادق(ع) بودیم، حضرت بدون پرسش ما ابتدا کرد و فرمود: اى ابن ابى یعفور! رسول خدا(ص) فرمود: شش خصلت است که در هر کس باشد، در برابر خدا و در جانب راست او باشد، ابن ابى یعفور گفت: آنها چیست قربانت گردم؟ فرمود: مرد مسلمان براى برادرش دوست داشته باشد آنچه را براى عزیزترین خاندانش می‌خواهد. و ناخوش داشته باشد براى برادرش آنچه را براى عزیزترین خاندانش ناخوش دارد و با او دوستى خالص و صمیمانه داشته باشد. ابن ابى یعفور گریست و عرض کرد: چگونه با او دوستى خالص داشته باشد؟ فرمود: اى پسر ابى یعفور! چون با او باین درجه از دوستى باشد، آنچه در دل دارد برایش توضیح می‌دهد. پس اگر او مسرور باشد این هم مسرور می‌شود و اگر اندوهگین باشد، اندوهگین شود پس اگر بتواند به او گشایشى دهد، گشایش می‌دهد و گرنه برایش دعا می‌کند. سپس امام صادق(ع) فرمود: سه چیز از آن شماست (و آن دوستى و ناخوشى و مناصحتى است که ذکر شد) و سه چیز از آن ما و آن شناختن شما فضیلت مار است و گام برداشتن دنبال ما و منتظر بودن عاقبت ما (که فرج و گشایش مسلمین در آنست). پس هر کس چنین باشد در پیشگاه خداى عزوجل قرار گیرد و کسانیکه در درجه پائین تر باشند از نور آنها پرتو گیرند و اما کسانیکه در جانب راست (رحمت) خدایند (و اینها همان کسانند که در پیشگاه خدایند و یا دسته دیگرى باشند مانند آنها) اگر کسانیکه در درجه پائین تر هستند ایشانرا به بینند، خوشى زندگى آنها گوارا و تلخ گردد. بجهت فضیلتى که براى آنها مى‌بینند. ابن ابى یعفور گفت: با آنکه در جانب راست خدایند چگونه نمى‌بینند؟ (دیده نمیشوند؟) فرمود اى پسر ابى یعفور! آنها بنور خدا پوشیده شده اند، مگر این حدیث بتو نرسیده که رسول خدا صلى الله علیه و آله می‌فرمود: براى خدا مخلوقى است در جانب راست عرش در برابر خدا و جانب راست او که رخسارشان از برف سپیدتر و از خورشید فروزان تر است، کسى که می‌پرسد: اینها کیانند؟ در پاسخ گفته می‌شود: اینها کسانى هستند که در جلال خدا با یکدیگر دوستى کرده اند (یعنى دوستى آنها با یکدیگر بجهت عظمت و احترام خدا بوده، نه بجهت اغراض دنیوى).
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۵۱ روایت: ۱۰ عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع فَدَخَلَ رَجُلٌ فَسَلَّمَ فَسَأَلَهُ کَیْفَ مَنْ خَلَّفْتَ مِنْ إِخْوَانِکَ قَالَ فَأَحْسَنَ الثَّنَأ وَ زَکَّى وَ أَطْرَى فَقَالَ لَهُ کَیْفَ عِیَادَهُ أَغْنِیَائِهِمْ عَلَى فُقَرَائِهِمْ فَقَالَ قَلِیلَهٌ قَالَ وَ کَیْفَ مُشَاهَدَهُ أَغْنِیَائِهِمْ لِفُقَرَائِهِمْ قَالَ قَلِیلَهٌ قَالَ فَکَیْفَ صِلَهُ أَغْنِیَائِهِمْ لِفُقَرَائِهِمْ فِى ذَاتِ أَیْدِیهِمْ فَقَالَ إِنَّکَ لَتَذْکُرُ أَخْلَاقاً قَلَّ مَا هِیَ فِیمَنْ عِنْدَنَا قَالَ فَقَالَ فَکَیْفَ تَزْعُمُ هَؤُلَأ أَنَّهُمْ شِیعَهٌ
محمد بن عجلان گوید: خدمت امام صادق(ع) بودم که مردى در آمد و سلام کرد، حضرت از او پرسید برادرانت که از آنها جدا شدى چگونه بودند؟ او ستایش نیکو کرد و تزکیه نمود و مدح بسیار حضرت به او فرمود: ثروتمندان از فقرا چگونه عیادت کنند؟ عرض کرد: اندک. فرمود: دیدار و احوالپرسى ثروتمندانشان از فقرا چگونه است؟ عرض کرد: اندک، فرمود: دستگیرى و مالدادن توانگرانشان به بینوایان چگونه است؟ عرض کرد: شما اخلاق و صفاتى را ذکر می‌کنى که در میان مردم ما کمیاب است فرمود: پس چگونه آنها خود را شیعه میدانند؟
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۵۲ روایت: ۱۱ أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ عَنْ أَبِی اسماعیل قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ الشِّیعَهَ عِنْدَنَا کَثِیرٌ فَقَالَ فَهَلْ یَعْطِفُ الْغَنِیُّ عَلَى الْفَقِیرِ وَ هَلْ یَتَجَاوَزُ الْمُحْسِنُ عَنِ الْمُسِى ءِ وَ یَتَوَاسَوْنَ فَقُلْتُ لَا فَقَالَ لَیْسَ هَؤُلَأ شِیعَهً الشِّیعَهُ مَنْ یَفْعَلُ هَذَا
ابو اسماعیل گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم: قربانت گردم، نزد ما شیعه بسیار است فرمود: آیا توانگر بفقیر توجه می‌کند، و آیا نیکوکار از بدکردار در می‌گذرد و با یکدیگر مواسات می‌کند؟ عرضکردم: نه، فرمود: آنها شیعه نیستند. شیعه کسى است که چنان کند.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۵۲ روایت: ۱۲ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْعَلَأ بْنِ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ ص یَقُولُ عَظِّمُوا أَصْحَابَکُمْ وَ وَقِّرُوهُمْ وَ لَا یَتَجَهَّمُ بَعْضُکُمْ بَعْضاً وَ لَا تَضَارُّوا وَ لَا تَحَاسَدُوا وَ إِیَّاکُمْ وَ الْبُخْلَ کُونُوا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ
امام باقر صلوات الله علیه فرمود: اصحاب خود را بزرگ دارید و احترام کنید و بیکدیگر رو ترش نکنید. زیان نزنید و رشک نبرید و از بخل بپرهیزید تا از بندگان مخلص خدا باشید.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۵۲ روایت: ۱۳ أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ الْحَسَنِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع أَ یَجِى ءُ أَحَدُکُمْ إِلَى أَخِیهِ فَیُدْخِلَ یَدَهُ فِى کِیسِهِ فَیَأْخُذَ حَاجَتَهُ فَلَا یَدْفَعَهُ فَقُلْتُ مَا أَعْرِفُ ذَلِکَ فِینَا فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع فَلَا شَیْءَ إِذاً قُلْتُ فَالْهَلَاکُ إِذاً فَقَالَ إِنَّ الْقَوْمَ لَمْ یُعْطَوْا أَحْلَامَهُمْ بَعْدُ
امام باقر(ع) به سعید بن حسن فرمود: آیا یکى از شما نزد برادرش می‌آید و دست در کیسه او می‌کند و هر چه احتیاج دارد برمیدارد و او جلو گیرش نمیشود؟ عرض کردم: چنین کارى در میان ما سراغ ندارم. امام(ع) فرمود: پس چیزى نیست، عرض کردم: پس هلاکت است (یعنى معذب شوند؟) فرمود هنوز عقول آن مردم کامل نشده (و اداب دینى خود را فرا نگرفته اند).
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۵۲ روایت: ۱۴ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَهَ رَفَعَهُ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ حَقِّ الْمُؤْمِنِ فَقَالَ سَبْعُونَ حَقّاً لَا أُخْبِرُکَ إِلَّا بِسَبْعَهٍ فَإِنِّى عَلَیْکَ مُشْفِقٌ أَخْشَى أَلَّا تَحْتَمِلَ فَقُلْتُ بَلَى إِنْ شَأ اللَّهُ فَقَالَ لَا تَشْبَعُ وَ یَجُوعُ وَ لَا تَکْتَسِى وَ یَعْرَى وَ تَکُونُ دَلِیلَهُ وَ قَمِیصَهُ الَّذِى یَلْبَسُهُ وَ لِسَانَهُ الَّذِى یَتَکَلَّمُ بِهِ وَ تُحِبُّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ إِنْ کَانَتْ لَکَ جَارِیَهٌ بَعَثْتَهَا لِتُمَهِّدَ فِرَاشَهُ وَ تَسْعَى فِى حَوَائِجِهِ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ وَصَلْتَ وَلَایَتَکَ بِوَلَایَتِنَا وَ وَلَایَتَنَا بِوَلَایَهِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ
معلى بن خنیس گوید: از امام صادق(ع) درباره حق مؤمن پرسیدم فرمود: هفتاد حق است که جز هفت حق را بتو نمیگویم، زیرا بتو مهربانم و می‌ترسم تحمل نکنى، عرضکردم: چرا انشأ الله، فرمود: تو سیر نباشى و او گرسنه، و پوشیده نباشى و او برهنه و راهنماى او باشى و پیراهنیکه می‌پوشد و زبان گویاى او باشى و براى او بخواهى آنچه را براى خود خواهى و اگر کنیزى دارى او را بفرستى تا فرش و بسترش را مرتب کند و در شب و روز، در حوائج او کوشا باشد پس چون چنین کردى ولایت خود را بولایت ما رسانیده اى و ولایت ما را بولایت خداى عزوجل.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۵۳ روایت: ۱۵ عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی الْمَغْرَأ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ لَا یَخُونُهُ وَ یَحِقُّ عَلَى الْمُسْلِمِینَ الِاجْتِهَادُ فِى التَّوَاصُلِ وَ التَّعَاوُنُ عَلَى التَّعَاطُفِ وَ الْمُوَاسَاهُ لِأَهْلِ الْحَاجَهِ وَ تَعَاطُفُ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ حَتَّى تَکُونُوا کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ رُحَمَأ بَیْنَکُمْ مُتَرَاحِمِینَ مُغْتَمِّینَ لِمَا غَابَ عَنْکُمْ مِنْ أَمْرِهِمْ عَلَى مَا مَضَى عَلَیْهِ مَعْشَرُ الْأَنْصَارِ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص
امام صادق(ع) فرمود: مسلمان برادر مسلمانست، به او ستم نکند و او را وانگذارد و نسبت به او خیانت نکند، و بر مسلمانان سزاوار است در پیوستگى با یکدیگر کوشش کنند و در کمک کردن بر مهربانى دو جانبه و مواسات با نیازمندان و عطوفت با یکدیگر تا چنان باشید که خداى عزوجل بشما دستور فرموده که: رحمأ بینهم (با یکدیگر مهر ورزند ۲۹ سوره ۴۸) با یکدیگر مهربانند و نسبت بامریکه مربوط بآنهاست و فوت شده اندوهگین باشند، برهمان روشى که گروه انصار در زمان رسولخدا صلى الله علیه و آله بودند.
اصول کافى ج: ۳ ص: ۲۵۳ روایت: ۱۶ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص حَقٌّ عَلَى الْمُسْلِمِ إِذَا أَرَادَ سَفَراً أَنْ یُعْلِمَ إِخْوَانَهُ وَ حَقٌّ عَلَى إِخْوَانِهِ إِذَا قَدِمَ أَنْ یَأْتُوهُ
رسولخدا صلى الله علیه و آله فرمود: بر مسلمان است که چون آهنگ مسافرتى کند، برادرانش را آگاه سازد و برادران او است که چون برگشت بدیدن او آیند.