اهمیت عزاداری
تاریخچه روضه خوانی
سؤال:
در مورد تاریخچه روضه خوانی و اینکه چرا اصلاً به این نام مصطلح شده است، توضیحاتی بیان فرمایید؟
جواب:
شعر خواندن و گریاندن بر مصائب اهل بیت (ع) از زمان خود معصومین (ع) و به تشویق خود حضرات بوده است. اما چرا حالا به این نام روضه مشهور شده است، بر می گردد به سال ۹۰۰، قبل این سال افرادی که به این کار مشغول بودند اسم مخصوص نداشتند، تا عصر فاضل متبحر ملاحسین کاشفی (ره) که روضه الشهداء را تألیف نمود. مردم در مجالس مصیبت از آن کتاب می خواندند و چون کتاب دارای اغلاق سختی بود هر کس از عهده خواندن آن بر نمی آمد. بلکه اشخاص مخصوصی بودند که آن کتاب را آموخته و در مجالس عزاداری می خواندند. به همین دلیل ایشان معروف به روضه خوان یعنی خواننده کتاب روضه الشهداء شدند. که کم کم کار آنها بالا گرفت و مطالب دیگر از اشعار و مواعظ نیز بیان می نمودند.
اهمیت برپایی مجالس ائمه اطهار (ع)
سؤال:
چرا ما باید مجالس اهل بیت (ع) را بر پا نماییم و چرا پیشوایان دین از زمان پیغمبر اکرم و ائمه اطهار (ع) دستور اکید داده اند که باید این مجالس را تشکیل دهید و نام حسین بن علی (ع) را زنده نگه دارید و باید مصیبت امام حسین (ع) را زنده نگه دارید؟
جواب:
امام خمینی (ره) در این رابطه می فرمایند: مجلس عزا تنها نه برای این است که گریه بکنند برای سیدالشهداء (ع) و اجر ببرند. البته این هم هست … بلکه مهم، آن جنبه سیاسی است که ائمه ما در صدر اسلام نقشه اش را کشیده اند که تا آخر باشد. و آن، این اجتماع تحت یک بیرق است و هیچ چیز نمی تواند این را به مقداری که عزای حضرت سید الشهداء (ع) در او تأثیر دارد، تأثیر بکند.
استاد شهید مطهری (ره) در این رابطه می فرمایند: چون حسین (ع) نمونه عملی قیامهای اصلاحی است، ائمه اطهار خواسته اند مکتب حسین (ع) زنده بماند. خواستند « الموت اولی من رکوب العار: مرگ از زندگی ننگین بهتر است. » برای همیشه زنده بمانند.
آیت الله مکارم شیرازی در این رابطه می فرمایند: مسأله عزاداری حضرت سیدا الشهداء (ع) در هر زمان و هر مکان از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامی و ایثار و فداکاری و شجاعت در مسلمین است.
در نتیجه با نگاهی بر گوشه ای از آثار عزاداری برای حضرت سیدالشهداء(ع) میتوان پی برد که چرا پیشوایان دین سفارش به تشکیل این مجالس کرده اند و از طرفی هم، می توان علل دشمنی کوردلان و تنگ نظران با این مجالس و هیئتها را فهمید. همان طور که طرفداران جامعه مدنی غربی یکی از موانع عمده تحقق این نوع جامعه را در نظام جمهوری اسلامی، وجود هیئتهای مذهبی میدانند. چرا که مکتب حسین (ع) مکتب عزت و شجاعت و افتخار است و این مکتب با مکاتب ذلت پذیر غرب سازگار نمی باشد.
اهمیت دستجات عزاداری
سؤال:
لطفاً در مورد اهمیت دستجات عزاداری و احکام آن کمی صحبت بفرمایید؟
جواب:
حضرت امام (ره) حیات این ملت را در گرو حفظ این مجالس می دانستند و حرکت دستجات عزاداری را مسأله حیاتی بیان می نمودند و می فرمودند: حیات این ملت به همین روضه خوانی به همین اجتماعات، به همین دستجات است.
و مقام معظم رهبری (دام ظله العالی) نیز به راه انداختن دسته های عزاداری را بزرگترین عمل می دانند که بوسیله آن انسان به خدا می تواند نزدیک شود و نیز می فرمایند: به راه انداختن دسته های عزاداری و شرکت در امثال این مراسم امر بسیار پسندیده و مطلوبی است. ولی باید از هر عملی که باعث اذیت دیگران می شود و یا فی نفسه از نظر شرعی حرام است، پرهیز کرد.
و نیز آیت الله العظمی نائینی (ره) در این باره می فرمودند: این بیرون آمدن دسته های سینه زنی، بهترین مظاهر اقامه تعزیه حسین (ع) و نیکوترین وسیله است برای تبلیغ دعوت حسینی به نواحی دور و نزدیک.
سوال ۲- در مورد اهمیت محبت داشتن به اهل بیت(ع) مطالبی را بیان فرمایید! بله به صورت مختصر تنها بنده اشاره می نمایم. و عزیزانی که بیشتر در این رابطه میخواهند بدانند به کتب دیگر باید رجوع کنند.
الف ) ثابت قدم ترین مردم بر روی صراط:
قال الرسول الله (ع) : اثبتکم قدما علی الصراط، اشد کم حبا لاهل بیتی
ثابت قدم ترین شما بر صراط کسی است که از همه بیشتر به خاندان من محبت داشته باشد.
ب) اساس اسلام:
الامام الصاق (ع) لکل شی اساس، و اساس الاسلام حبنا اهل البیت
هر چیزی اساسی دارد و اساس اسلام محبت ما خاندان (پیامبر (ع) ) است.
ج) داستانی از لسان استاد اخلاق حاج آقا مجتهدی:
نظام رشتی (ره) را در خواب دیدند از احوال ایشان پرسیدند، ایشان فرمودند:
شکر خدا را، که در پناه حسینم عالم از این خوبتر پناه ندارد
بعد پرسیدند در آن عالم چه چیز به درد ما می خورد ، ایشان فرمودند : دو چیز ۱- تقوی ،۲- امام حسین (ع)
حضرت حاج آقای مجتهدی می فرمودند: که آیت الله العظمی سید احمد خوانساری (ره) در موقع ارتحال فرموند: از دنیا می روم در حالی که دستم خالی است، ولی به یک چیز امیدوارم و آن گریه بر امام حسین (ع) است.
در نتیجه محبت داشتن به اهل بیت (ع) باعث سعادت دنیا و آخرت خواهد شد که این محبت با اظهار محبت همراه خواهد بود که یکی از مظاهر اظهار محبت به اهل بیت (ع) همین تشکیل مجالس عزا یا مولودی به نام اهل بیت (ع) می باشد. که موضوع این مجموعه هم در مورد همین مجالس می باشد.
مظلومیّت امام حسین علیه السلام
در زمان ستمشاهى رضاخان، روضه خوانى ممنوع بود، پدران ما از مجالس روضه خوانى مخفى ومحرمانه خاطرات جالبى تعریف مى کردند.
یکى از بزرگان مى گفت: در قم زیرزمین هاى خانه ها را بهم متّصل کرده بودند و مخفیانه در ساعتى خاص جمع مى شدند و روضه مى خواندند. روزى آیت اللّه خوانسارى در راهرو یکى از زیرزمین ها آنقدر گریه کرد که غش کرد ومى فرمود: چقدر امام حسین علیه السلام مظلوم است که ما نمى توانیم حتّى علنى برایش اشک بریزیم!
تعظیم شعائر
خداوند توفیق داد چند سال روز عاشورا در کربلا بودم. در آنجا رسم بود در روز عاشورا خیمه هایى بپا مى کردند و غروب عاشورا آتش مى زدند. پرسیدم: آیا این کار اسراف نیست؟ گفتند: اگر بخواهیم خاطرات وحشى گرى بنى امیه و مظلومیت اباعبداللّه الحسین علیه السلام را به خوبى نمایش دهیم، خرج دارد و این تعظیم شعائر است.
ارزش گریه بر امام حسین (ع)
در احادیثی داریم که مثلاً اگر کسی بر امام حسین (ع) گریه کند یا بگریاند، ثواب و اجر او بهشت می باشد. مگر این گریه چقدر ارزش دارد که چنین ثواب هایی برای آن ذکر شده است؟
امام راحل (ره) در این رابطه می فرماید: گریه کردن بر شهید، زنده نگه داشتن نهضت اوست.
اینکه در روایت است که کسی که گریه می کند یا بگریاند و یا به صورت گریه دار خودش را بکند، این جزایش بهشت است، این نهضت امام حسین (ع) را حفظ می کند.
امام صادق (ع) می فرمایند: « النفس المهموم لظلمنا تسبیح »
کسی که به خاطر ظلمی که بر ما روا داشته شده ناراحت و محزون است، نفس کشیدنش ذکر و تسبیح است.
فوائد گریه بر سیّد الشهداء (ع)
با مراجعه به روایات کثیره در فضیلت گریه بر آن بزرگوار و کتاب شریف «الخصائص الحسینیّه» مرحوم شوشتری(ره)، بعضی از فوائد آن را بیان می کنیم:
۱- کفّاره گناهان است، که برای گریه کننده بر حضرتش گناهی باقی نمیماند، روایات آن متواتر است.
۲- سبب بالا رفتن درجات می شود، و هیچ رتبه ای بالاتر از رتبه خاتم انبیاء و اوصیاء او (ع) نمی باشد و گریه کننده با ایشان و در درجه ایشان خواهد بود.
۳- صله حضرت رسول (ص) می باشد.
۴- همراهی با حضرت فاطمه زهرا (ع) است، زیرا آن بی بی هر روز گریه می کند.
۵- و نیز همراهی با حضرت بقیه الله (ع) استکه آن حضرت می فرمایند:
«فَلَأَ نْدُبَنَّکَ صَباحاً وَ مَساءً» یعنی «هرصبح وشام برایت ناله سرمیدهم».
۶- اداء حقّ پیغمبر خدا (ص) و ائمّه هدی (ع) می باشد.
۷- گریه نکردن بر امام حسین (ع) جفا به حضرت رسول (ص) می باشد.
۸- اداء مزد رسالت می باشد که مودّت ذی القربی است.
۹- شایسته صلوات خداوند می شود، چنانکه در حدیثی وارد شده:
«اَلا وَ صَلَی اللهُ عَلَی الْباکِینَ عَلَی الْحُسَیْنِ رَحْمَهً وَ شَفَقَهً» (بحارالانوار:۴۴/۳۰۴)
۱۰- گریه بر امام حسین (ع) فدای ذبح اسماعیل است،که چون ابراهیم گوسفند را عوض پسرش فدا نمود آرزو کرد کاش پسرش را ذبح کرده بود تا به بالاترین درجات نائل آید، خداوند قضیه کربلا را به او وحی نمود و او بر آن حضرت گریست، پس وحی شد که این جزع را در عوض ذبح اسماعیل قبول کردیم.
۱۱- فردای قیامت همه چشمها گریان است، مگر چشمی که بر امام حسین (ع) گریه کرده باشد.
۱۲- مورد شفاعت پیامبر اهل بیت او (ع) قرار گیرد.
۱۳- پیامبر (ص) دست گریه کننده بر حسین(ع) را می گیرد و از صراط عبور می دهد.
۱۴- اجر یک قطره اشک بر آن حضرت این است که در بهشت جاویدان بماند و پیوسته بر درجات بهشتی او بیفزایند.
عزادارى، احیاء خط خون و شهادت
زندانى کردن «نور» در حصار شب، شیوه کهن ستمگران حاکم، در برخورد و مقابله با «حق» بوده است. خط فکرى و سیاسى امامان شیعه، از همین رو همواره از سوى قدرتها، مورد تضییق و محدود یت و انزواى تحمیلى قرار گرفته بود.
طبیعى است که در چنان شرایط، نوشتن و گفتن و سرودن و نشر تفکر و راه و خط آنان، از اسلوبهاى مؤثر شیعه به حساب مىآمد و پیروان حق، با زبان و قلم و شعر و مرثیه و اشک و عزادارى، در «احیاء امر ائمه» و زنده نگهداشتن حماسهها و بیان فضایلشان تلاش مىکردند. در آن عصر خفقان، طرح «خط امامان» ، نوعى مبارزه سیاسى اجتماعى بود و خطرها در پى داشت.
جلسات انس و دیدار شیعیان، وسیلهاى براى الهام گیرى و یافتن محورهاى «وحدت مکتبى» به حساب مىآمد و شعر و مرثیه و نوحه و گریستن و عزادارى بر شهیدان کربلا و سید الشهدا و مظلومیت اهل بیت علیهم السلام در آن عصر «نتوانستن» ها، ابعادى از مسأله زنده نگهداشتن مشعل حق و دعوت به «نور» و «ایمان» بود.
سرودههاى موضع دار شاعران شیعى در آنچه که به اهل بیت مربوط مى شد، به طور عمده دو محور اساسى داشت: مدایح و مراثى.
استفاده از مدح و مرثیه، همواره به عنوان اهرمى در دفاع از حق و مبارزه با حکومتهاى جور، مورد استفاده قرار مىگرفت. برپایى مراسم سوگوارى براى ائمه و احیاى خاطره شکوهمند و الهام بخش حیات و جهاد و شهادتشان، همواره در تاریخ، حرکت آفرین و بیدارگر بوده است.
سنت شعر گفتن و مرثیه خواندن و گریستن و گریاندن در مجالس سوگ اهل بیت نیز، مورد تشویق و دستور امامان بود، چرا که عزادارى، رساندن صداى مظلومیت آل على به گوش مسلمانان بود و رسالتى عظیم داشت. اقامه مجالس به یاد آنان، بیان رنجهاى جانکاه پیشوایان حق و خون دلهاى ائمه عدل، فاش ساختن و آشکار کردن ناله مظلومانه آنان در هیاهوى پرفریب اغواگران بود و عزادارى براى شهید، انتقال فرهنگ شهادت به نسلهاى آینده تلقى مىشد… و این خط همچنان ادامه یافت، تا اکنون.
در اینگونه مجالس، احساس و عاطفه، به کمک شعورمىآید و مکتب عاشورا زنده مىماند و اشک، زبان گویاى احساسهاى عمیق یک انسان متعهد و پاى بند به خط حسینى و کربلایى است.اشک، دلیل عشق است و نشانه پیوند. اشک، زبان دل است و شاهد شوق.
دلى که به حسین علیه السلام و اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم عشق دارد، بى شک در سوگ آنان مىگرید و با این گریه، مهر و علاقه درونى خود را نشان مىدهد و گریه بر حسین علیه السلام تجدید بیعت با «کربلا» و فرهنگ شهادت است و امضاى راه خونین شهیدان. اشک، خون مىسازد و مجاهد و شهید مىپرورد.
جبهههاى گرم ایران اسلامى در سالهاى «دفاع مقدس» ، گویاترین و زنده ترین سندى است که نشان مىدهد چگونه عشق عاشورایى و مراسم نوحهخوانى و اشک ریختن بر سالار شهیدان، محرم را ماه «پیروزى خون بر شمشیر» مىسازد و اشک را به سلاحى کارى و مؤثر تبدیل مىکند.
سابقه عزادارى و سوگوارى بر مظلومیت خاندان پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم بسیار دیرینه است و خود پیامبر و على و فاطمه و…علیهم السلام و فرشتگان و کروبیان و جن و انس بر مظلومیت «آل الله» گریسته و مجالس عزا و گریه بر پا کردهاند. حتى انبیاى گذشته هم اشکى ریزان و دلى سوزان و توسل و توجهى به خاندان عصمت و اسوههاى شهادت داشتهاند.
شبهه آفرینیهاى کج فهمان یا مغرضان نسبت به مسأله گریستن و عزادارى و توسل و اقامه مراسم و شعائر دینى در سوگ امامان مظلوم و شهید، جز از بى خبرى آناناز تعالیم اسلام و دستورها و سنتهاى پیامبر اسلام، نشأت نمىگیرد.
این مجموعه چهل حدیث که پیش رو دارید، برخى از احادیث مربوط به این سنت ارزشمند و سازنده را در بردارد.امید است که آشنایى با فرهنگ دینى و عمل به آن، وسیله نجات ما و سبب شفاعت «اهل بیت» از ما در روز قیامت گردد.
قلب و اشک
امیرالمؤمنین (ع) در روایتی فرمودند: « چشمی که گریان نباشد، برکت ندارد. »
از روایات بسیاری استفاده می شود که یکی از علائم قساوت قلب خشکی چشم است و ما باید در رفع قساوت قلب بکوشیم که در دعا داریم که (اللهم انی اعوذبک من عین لاتدمع ….) خدایا پناه می برم به تو از چشمی که نمی گرید و اشک آن جاری نمی شود. البته باید توجه کرد که هر چشمی که خشک است، حتماً از قساوت نیست، بلکه علل دیگر می تواند داشته باشد.
در روایات اهل بیت (ع) علل گوناگونی برای قساوت قلب ذکر شده که به عنوان نمونه به بعضی از آنها اشاره می شود:
۱) زیاد سخن گفتن در غیر ذکر خدا
۲) زیاد گناه کردن
۳) آرزوی زیاد نمودن
۴) گوش دادن به لهو
۵) شکار نمودن
۶) نگاه کردن به بخیل
۷) جمع نمودن مال
۸) هنگام دفن خویشان، خاک روی آنان ریختن
۹) عبادت را ترک نمودن
۱۰) همنشینی با افراد گمراه در دین و ستمگران
۱۱) همنشینی با افراد فرو مایه و پست
۱۲) خنده زیاد
در مورد جلا دادن قلب و رفع قساوت آن، راههایی از طرف ائمه اطهار (ع) به ما رسیده است. از جمله عبارتند از:
۱) به یاد مرگ بودن
۲) پند و اندرز
۳) تفکر در آیات الهی و قیامت و احوال خویشتن
۴) همنشینی با علماء و بهره بردن از آنان
۵) معاشرت با افراد ارجمند و اهل فضل
۶) گفتگوی علمی
۷) اطعام تهیدستان
۸) دست بر سر یتیمان کشیدن و مهربانی با آنان
۹) ذکر خدا گفتن و ذکر فضایل و مناقب و مصائب اهل بیت (ع)
۱۰) قرائت قرآن
۱۱) استغفار
و السلام علی من التبع الهدی